Hợp đồng tương lai là loại hợp đồng thỏa thuận mua bán một tài sản cơ sở với mức giá và số lượng tính ở hiện tại nhưng giao hàng ở tương lai. Ở Việt Nam chỉ có hai loại hợp đồng tương lai là HĐTL chỉ số VN30 và HĐTL trái phiếu Chính phủ. Nhà đầu tư có thể mua bán HĐTL để đầu cơ hoặc là bù đắp cho sự thua lỗ do việc nắm giữ nhiều danh mục đầu tư, nhiều tài sản cơ sở.
Kể từ khi ra đời trên thị trường chứng khoán Việt Nam đến nay, hợp đồng tương lai được sử dụng như một công cụ phòng ngừa rủi ro, vừa có thể dự đoán xu hướng của thị trường cơ sử vừa mang lại lợi nhuận cao cho nhà đầu tư từ nghiệp vụ giao dịch chênh lệch.
1. Hợp đồng tương lai là gì?
Hợp đồng tương lai hay hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán (Future Contract) là một hợp đồng chuẩn hóa giữa bên mua và bên bán, mục đích là trao đổi một tài sản cụ thể với chất lượng và khối lượng theo giá thỏa thuận tại thời điểm ký hợp đồng nhưng giao hàng vào một thời điểm xác định trong tương lai.
Ở Việt Nam, hợp đồng tương lai là sản phẩm phái sinh đầu tiên ra mắt vào ngày 10/08/2017. Trong giai đoạn đầu vận hành, chỉ duy nhất hợp đồng tương lai chỉ số VN30 là sản phẩm được giao dịch.
Hợp đồng tương lai trong chứng khoán có vai trò quan trọng trong quá trình đầu tư
Các hợp đồng tương lai được niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán phái sinh HNX và thanh toán bù trừ qua Trung tâm thanh toán bù trừ (Clearing House) hay Trung tâm lưu ký chứng khoán VSD.
Tài sản cơ sở trong hợp đồng tương lai là do hai bên tự thỏa thuận, có thể không phải là hàng hóa truyền thống mà có thể là loại tài sản vô hình các công cụ tài chính, các loại tiền tệ, chứng khoán v.v..
Bên bán trong hợp đồng được gọi là đoản vị - Short còn bên mua sẽ là trường vị - Long. Hai thuật ngữ này phản ảnh sự kỳ vọng của bên mua và bên bán với giá hàng hóa trong tương lai. Người mua thì hi vọng giá tăng, ngược lại người bán hi vọng giá giảm.
Một số khái niệm trong hợp đồng tương lai:
Ký quỹ là khoản tiền đặt cọc để đảm bảo khả năng thanh toán khi phát sinh.
Vị thế là trạng thái giao dịch và khối lượng của hợp đồng phái sinh mà nhà đầu tư đang nắm giữ ở thời điểm ký.
Đóng vị thế là việc mở một vị thế đối ứng với một vị thế đang nắm giữ với cùng tài sản cơ sở và ngày đáo hạn.
Hệ số nhân hợp đồng là hệ số quy đổi giá trị của hợp đồng thành tiền.
Khối lượng mở là số lượng hợp đồng tương lai của một loại CKPS đang tồn tại tại một thời điểm.
Giá thanh toán cuối ngày là mức giá dùng để tính lãi hoặc lỗ phát sinh trong ngày của từng hợp đồng.
Giá thanh toán cuối cùng là mức giá của tài sản cơ sở được xác định vào ngày giao dịch cuối cùng của chứng khoán phái sinh, dùng để tính lãi hoặc lỗ phát sinh trong ngày cuối giao dịch của hợp đồng.
Những khái niệm xung quanh hợp đồng tương lai
2. Đặc điểm của hợp đồng tương lai
Tính chuẩn hóa: Hợp đồng tương lai được chuẩn hóa về giá trị, khối lượng, điều khoản của tài sản cơ sở…;
Được niêm yết và giao dịch trên thị trường tập trung, là sản phẩm của chứng khoán phái sinh;
Bù trừ và ký quỹ: Bắt buộc phải ký quỹ để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán cho cả hai bên. Trung tâm lưu ký chứng khoán sẽ tiến hành hạch toán giá rồi yêu cầu bù trừ hoặc thanh toán theo giá trị thực tế mỗi ngày.
Dễ dàng đóng vị thế: Nhà đầu tư có thể đóng vị thế bất cứ khi nào, bằng cách tham gia vị thế mua hoặc bán trong giao dịch một hợp đồng tương lai tương tự.
Đòn bẩy tài chính: Nhờ đòn bẩy tài chính mà lợi nhuận từ hợp đồng tương lai thường rất cao dù khoản tiền ký quỹ rất nhỏ.
Tính an toàn cao, rủi ro thấp: Khi đã ký hợp đồng, hai bên mua bán sẽ bị ràng buộc bởi quyền và nghĩa vụ cụ thể không thể trốn tránh trách nhiệm được.
Đặc điểm nổi bật của hợp đồng tương lai
3. Lợi ích khi tham gia hợp đồng tương lai
Những lợi ích mà hợp đồng tương lai mang lại cho nhà đầu tư gồm:
Tính tiện lợi:
Hợp đồng tương lai giao dịch cũng giống như cổ phiếu. Khi nhà đầu tư mở vị thế mua một hợp đồng tương lai, tức là bạn đang dự đoán thị trường tăng vào thời điểm đó, nếu như đúng như kỳ vọng thì tới lúc đáo hạn nhà đầu tư sẽ nhận được lợi nhuận.
Tỷ lệ đòn bẩy cao:
Nhà đầu tư có khả năng thu được những khoản lợi nhuận cao dù chỉ có với số tiền ký quỹ nhỏ hơn nhiều so với giá trị hợp đồng. Mức sinh lời này thường cao hơn khá nhiều so với mức sinh lời trên thị trường cơ sở.
Tính thanh khoản cao:
Nhà đầu tư có thể bán hợp đồng tương lai sau khi mua, không giống như cổ phiếu ít nhất phải chờ 02 ngày để cổ phiếu về tài khoản. Việc định giá, khối lượng và giá trị giao dịch được công bố công khai tạo sự minh bạch trên thị trường nên lúc nào thị trường phái sinh cũng tập trung nhiều người bán và người mua.
Là công cụ kiểm soát rủi ro:
Bằng cách bán hợp đồng tương lai, nhà đầu tư có thể hạn chế thua lỗ trong trường hợp thị trường cơ sở có xu hướng giảm điểm.
Không mất phí vay phát sinh:
Người chơi chỉ cần đặt cọc một khoản tiền nhỏ đề phòng có khoản lỗ phát sinh.
Lợi ích mà hợp đồng tương lai mang lại cho nhà đầu tư
4. Các quy định về hợp đồng tương lai
Theo Thông tư số 58/2021/TT-BTC ngày 12/07/2021 của Bộ Tài chính và Nghị định số 158/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 của Chính phủ có quy định về chứng khoán phái sinh và hợp đồng chứng khoán phái sinh như sau:
Tài sản cơ sở của hợp đồng tương lai là chứng khoán, chỉ số chứng khoán hoặc các tài sản khác theo quy định của Nhà nước, giá trị CKPS cũng được xác định nhờ nó;
Tới ngày đáo hạn, việc thanh toán sẽ được thực hiện theo quy chế do Tổng công ty lưu ký và bù trừ CKVN ban hàng, đơn vị tính bằng tiền.
Hai dòng sản phẩm đang được cung cấp tại Việt Nam là hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán hay Hợp đồng tương lai VN30 và Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ (có kỳ hạn 5 năm và kỳ hạn 10 năm).
Quy định về hợp đồng tương lai mà nhà đầu tư nên biết
5. Các loại hợp đồng tương lai tại Việt Nam
Theo như quy định đã nói ở trên thì tại Việt Nam có 2 loại hợp đồng tương lai được áp dụng đó là: hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán (chỉ số VN30) và hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ.
Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 hay hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán là hợp đồng dựa trên điểm số của 30 mã cổ phiếu có vốn hóa lớn nhất thị trường chứng khoán Việt Nam, bao gồm 4 loại chính: VN30F1M, VN30F2M, VN30F1Q và VN30F2Q.
Ngày giao dịch cuối cùng có thể thực hiện trong thứ 5 mỗi tuần thứ 3 trong tháng đáo hạn. Hệ số nhân hợp đồng là 100.000 VND với biên độ dao động là +/-(7%). Bước giá 0.1 điểm chỉ số là 10.000 VND. Giới hạn vị thế với cá nhân là 5.000VND/hợp đồng, với tổ chức là 10.000VND/hợp đồng.
Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ là hợp đồng thỏa thuận mua/bán trái phiếu Chính phủ do Kho bạc Nhà nước phát hành với kỳ hạn là 05 năm, lãi suất danh nghĩa 5%/năm. Hệ số nhân là 10.000 trái phiếu với biên độ dao động +/-(3%). Thời gian đáo hạn là 03 tháng cuối của 03 quý gần nhất. Quy mô hợp đồng là 01 tỷ VND.
Nhiều nhà đầu tư thắc mắc tại sao không có hợp đồng tương lai vàng trong danh sách, thì hiện tại chỉ có thị trường nước ngoài mới giao dịch hợp đồng tương lai vàng, thị trường Việt Nam vẫn chưa mua/bán sản phẩm này.
Các dạng hợp đồng tương lai phổ biến hiện nay
6. Cách thức giao dịch với hợp đồng tương lai
Để giao dịch hợp đồng tương lai, nhà đầu tư thực hiện tuần tự các bước sau:
Bước 1: Mở tài khoản giao dịch và tài khoản bù trừ tại công ty chứng khoán.
Bước 2: Trước khi giao dịch, nhà đầu tư phải thực hiện ký quỹ, mức ký quỹ và tài sản ký quỹ tùy theo yêu cầu và quy định của công ty chứng khoán
Bước 3: Đặt lệnh giao dịch. Lệnh đặt phải tương ứng với số lượng đã ký quỹ ban đầu, đồng thời nếu lệnh được khớp thì tổng số vị thế mà nhà đầu tư nắm giữ không vượt quá giới hạn vị thế.
Thông tin lệnh bao gồm: Loại hợp đồng mua bán, tháng đáo hạn của hợp đồng, giá muốn mua hoặc bán và số lượng hợp đồng tương lai mà nhà đầu tư muốn giao dịch.
Bước 4: Hệ thống xác nhận lệnh được khớp gửi trả kết quả cho công ty chứng khoán và Trung tâm lưu ký chứng khoán (TTLKCK). Sau đó công ty chứng khoán sẽ thông báo kết quả cho nhà đầu tư.
Bước 5: Dựa vào kết quả giao dịch, TTLKCK tính giá thanh toán hằng ngày của hợp đồng rồi tính lãi/lỗ của từng vị thế trong ngày giao dịch đó.
Sau đó TTLKCK sẽ yêu cầu những tài khoản có số dư dưới mức quy định tiến hành ký quỹ thêm. Còn những nhà đầu tư ký quỹ dư thì có thể rút phần dư này nhưng không được quá mức cho phép.
7. Chiến lược đầu tư hợp đồng tương lai hiệu quả
Chiến lược giao dịch đầu cơ theo xu thế giá:
Khi nhà đầu tư dự báo thị trường sắp tăng giá thì tiến hành mua hợp đồng tương lai rồi chờ giá tăng để bán ra. Ngược lại, nếu dự đoán thị trường sắp giảm giá thì nhà đầu tư bên bán hợp đồng tương lai, đồng thời thực hiện vị thế “mua” để đóng giao dịch.
Chiến lược phòng ngừa rủi ro cho toàn bộ danh mục đầu tư đang có:
Phù hợp với những nhà đầu tư có nhiều danh mục chứng khoán và có độ tương quan cao với chỉ số chung. Khi thị trường có dấu hiệu xuống giá, để có thể bảo về được các danh mục đầu tư của mình thì nhà đầu tư sẽ bán hợp đồng tương lai VN30 đi. Nhờ đó, giá trị của danh mục cũng được bù đắp mất mát lần nào.
Chiến lược Spread:
Thực hiện chiến lược này bằng cách mua và bán các chứng khoán cùng một tài sản cơ sở. Giá của các chứng khoán cùng loại này dưới tác động sẽ có mức sai lệch với điểm cân bằng, nhà đầu tư có thể giao dịch mua/bán để kiếm lời.
Tóm lại, hợp đồng tương lai có những lợi thế riêng biệt và giao dịch được theo nhiều cách. Tuy vậy, nhà đầu tư vẫn phải tìm hiểu rõ các giao dịch trên cả thị trường cơ sở và thị trường phái sinh để giảm thiểu được những rủi ro hệ thống. TOPI mong rằng, những thông tin mà chúng tôi mang đến sẽ hữu ích với bạn. Chúc bạn thành công!
