Bán khống là gì? Rủ ro từ hoạt động bán khổng trong chứng khoán

Chiến lược bán khống (short selling) là chiến lược đầu tư cho phép sinh lời từ việc giá cổ phiếu giảm, nhưng không phải nhà đầu tư cũng có thể áp dụng phương thức này.

I. Bán khống là gì?

Trong tài chính, hoạt động bán khống được hiểu là cách kiếm lợi nhuận từ sự giảm giá của một loại mặt hàng nào đó. Khi nhà đầu tư dự đoán một loại mặt hàng nào đó có khả năng tăng giá trong tương lai, họ sẽ vay hoặc mượn để bán với mong muốn thu lời từ sự chênh lệch giá.

HIểu một cách đơn giản, bán khống là bán một loại hàng hóa mình không sở hữu, do vay, mượn để bán trước khi giá đang cao và trả tiền mua sau khi giá hạ xuống thấp.

Bán khống cổ phiếu mang lại lợi nhuận mà không cần bỏ vốn

II. Bán khống trong chứng khoán là gì?

Khái niệm bán khống chứng khoán (còn gọi là short sales/short selling) chỉ việc trader/nhà đầu tư bán đi một loại chứng khoán mà họ không thật sự sở hữu. 

Khi giá chứng khoán đang cao, nhà đầu tư sẽ đi vay mượn chứng khoán từ nhà môi giới để bán và khi giá xuống thấp sẽ mua để trả lại. Khoản chênh lệch giữa giá mua và giá bán chính là lợi nhuận mà nhà đầu tư thu về sau khi trừ đi khoản lãi, hoa hồng phải trả cho việc vay mượn này.

Hoạt động bán khống chứng khoán có thể coi là “tay không bắt giặc:, có thể thu về lợi nhuận khá cao, có lúc lên tới 100%. Kinh nghiệm bán khống cổ phiếu cực kỳ quý báu, nếu nhà đầu tư áp dụng thuần thục chiến lược này có thể thu lợi nhuận cao mà không cần bỏ ra quá nhiều vốn.

Tuy nhiên short sale cũng đi kèm với nhiều rủi ro nếu trader/nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm thị trường hoặc khi quá lạm dụng hình thức này.

Nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm không nên bán khống chứng khoán

Ví dụ: Nhà đầu tư vay 1.000 cổ phiếu A và bán ra thị trường với giá 110.000đ/cp, thu về 110 triệu đồng. Nếu sau đó giá cổ phiếu A giảm 5.000đ/cp thì nhà đầu tư có thể mua 1.000cp để trả lại với giá 105 triệu đồng, như vậy sẽ thu lãi 5 triệu đồng từ hoạt động short selling.

Ngược lại, nếu sau đó giá cổ phiếu A tăng 5.000đ/cp so với lúc bạn bán thì bạn sẽ phải bỏ ra 115 triệu để mua 1.000cp trả lại chỗ đã vay và lỗ 5 triệu đồng.

Cách bán khống chứng khoán như sau:

- Nhà đầu tư cần có tài khoản ký quỹ, có tiền mặt hoặc vốn cổ phần trong tài khoản để thế chấp.

- Khi giá cổ phiếu tăng, nhà đầu tư vay cổ phiếu từ công ty chứng khoán để bán.

- Khi giá cổ phiếu giảm, nhà đầu tư mua số lượng cổ phiếu đã vay với giá thấp hơn để trả lại cho công ty chứng khoán, bao gồm cả cổ phiếu đã vay và cả lãi suất hoặc hoa hồng tùy theo thỏa thuận từ trước.

III. Mục đích của hoạt động bán khống?

Bán khống chứng khoán dựa trên dự đoán xu hướng giá

Bán khống được xem là đòn bẩy tài chính rẻ tiền mà vẫn cung cấp tỷ suất lợi nhuận tương đối tốt.  Mục đích của việc short selling là tận dụng việc giá thị trường chuyển từ cao sang thấp để đầu cơ, mua đi bán lại chứng khoán kiếm lời mà không phải bỏ ra nhiều vốn hay thời gian chờ đợi.

III. Đặc điểm của bán khống chứng khoán

Hoạt động bán khống chứng khoán có 3 đặc điểm chính sau:

Thu lợi nhuận từ việc dự đoán xu hướng giảm giá cổ phiếu

Nhà đầu tư có thể đầu cơ và kiếm lời từ việc cổ phiếu giảm giá. Do vậy, nhà đầu tư cần phải nắm vững các kỹ thuật phân tích chứng khoán và dự đoán đúng xu hướng giá thị trường và tiến hành bán khi cổ phiếu đang có giá cao và mua khi giá giảm.

Người bán không sở hữu cổ phiếu

Trong giao dịch short selling, người bán không sở hữu cổ phiếu mà đi vay, mượn từ công ty môi giới và sẽ hoàn trả lại sau kèm theo lãi hoặc phí hoa hồng.

Tỷ lệ rủi ro cao

Nếu nhà đầu tư dự đoán sai xu hướng giá thì tổn thất, thua lỗ sẽ rất lớn. Đặc biệt, nếu nhà đầu tư cố tình chờ đợi những giá không chịu giảm thì có nghĩa là càng lúc càng thua lỗ, đồng thời mức phí và lãi trong thời gian càng dài lại càng lớn.

IV. Những hình thức bán khống cổ phiếu tại Việt Nam

Bán khống trên thị trường chứng khoán phái sinh

Nhà đầu tư có thể dựa vào phương thức giao dịch hai chiều của thị trường chứng khoán phái sinh để bán khống. Khi đó, nhà đầu tư có thể bán hợp đồng tương lai chỉ số VN30 mặc dù không sở hữu cổ phiếu cơ sở, chỉ cần có đủ tiền ký quỹ.

Nhà đầu tư Việt Nam chỉ được bán khống trên thị trường phái sinh

Hiện nay, nhà đầu tư có thể short selling cổ phiếu thuộc rổ VN30 với đòn bẩy từ mức 1:5 đến 1:10, thậm chí lên đến 1:20 qua các kỳ hạn 1 tháng, 2 tháng, 3 tháng và 6 tháng.

Để bán khống trên thị trường chứng khoán phái sinh thu lợi nhuận cao, nhà đầu tư cần dựa vào:

- Kỹ năng phân tích kỹ thuật dựa vào biến động giá của VFVN30 và ra quyết định đầu tư.

- Tìm sự chênh lệch giá giữa VN30 và chứng khoán phái sinh

- Nắm được phương pháp định giá cổ phiếu

- Có kinh nghiệm và kỹ năng kinh doanh chênh lệch giá, vừa bán khống, vừa mua ở các kỳ hạn khác nhau hoặc mua ở thị trường cơ sở rồi bán khống tại thị trường phái sinh.

Bán khống trên thị trường chứng khoán cơ sở

Hiện nay, Uỷ ban chứng khoán Nhà nước chưa cho phép giao dịch bán khống trên thị trường chứng khoán cơ sở. Một số nhà đầu tư "lách luật" bằng cách vay mượn nhau, hay còn gọi "bán nhờ trên tài khoản người khác". Tuy nhiên, nghiệp vụ khá phức tạp và không được áp dụng phổ biến.

V. Rủi ro khi có hoạt động bán khống cổ phiếu trên thị trường

Để có lợi nhuận cao trong thời gian ngắn thì nhà đầu tư cũng phải đối mặt với nhiều rủi ro, đặc biệt là đối với nhà đầu tư/trader mới còn non kinh nghiệm bởi nếu dự đoán sai xu hướng giá thì thua lỗ sẽ vô cùng nghiêm trọng.

Nhà đầu tư bán khống dựa vào tài khoản ký quỹ cần nắm rõ các khoản chi

Không mua được cổ phiếu để trả nợ như mức giá mong muốn

Để có thể thực hiện short sale, nhà đầu tư phải vay cổ phiếu từ công ty môi giới. Nếu đoán sai xu hướng giá thì sẽ gặp phải rủi ro là không tìm đủ cổ phiếu tại thị trường với mức giá mong muốn để trả lại, do đó càng nắm giữ sẽ càng lỗ, mua để trả lại cũng lỗ.

Thêm vào đó, khi vay chứng khoán để bán khống, nhà đầu tư phải chịu các khoản lãi cho tài khoản ký quỹ. Nếu thời gian chờ mua lại càng lâu thì tiền lãi phát sinh càng nhiều.

Rủi ro khi bán khống sử dụng đòn bẩy

Để thực hiện bán khống, nhà đầu tư mở một tài khoản ký quỹ để được vay chứng khoán từ công ty môi giới và thế chấp bằng khoản đầu tư của mình.

Khi thực hiện lệnh mua, bạn phải đáp ứng yêu cầu tỷ lệ ký quỹ tối thiểu từ 25% đến 50%, nếu tài khoản thấp hơn mức này khi giá không như dự đoán thì bạn sẽ bị cháy tài khoản và phải nạp thêm tiền mặt vào tài khoản ký quỹ hoặc thanh lý bớt lệnh đang mở.

Để tránh rủi ro này, nhà đầu tư cần biết cách quản lý vốn khi sử dụng đòn bẩy cũng như tìm hiểu các kiến thức về chi phí giao dịch căn bản nhất như chênh lệch giá, hoa hồng, chi phí…

Bán khống chứng khoán có thể lỗ không giới hạn

Canh thời gian sai

Thị trường biến động liên tục từng giờ từng phút nên mặc dù bạn có thể phân tích đúng xu hướng dài hạn nhưng nếu không canh đúng thời điểm giao dịch thì vẫn có nguy cơ mua phải giá cao, bán giá thấp.

Nếu bạn đang để ý một cổ phiếu được định giá cao hơn giá trị thật nhưng thực tế, giá thị trường không giảm liền mà được neo giữ ở một mức nào đó trong một khoảng thời gian. Trong thời gian này, nếu bạn bán khống thì dễ thua lỗ.

Rủi ro về mặt pháp lý

Trong một số lĩnh vực, các cơ quan quản lý có thể cấm hoạt động bán khống hoặc đôi khi sẽ cấm toàn bộ thị trường để tránh thị trường hoảng loạn dẫn đến sự tăng giá đột biến của các cổ phiếu khiến nhà đầu tư chịu tổn thất lớn, đặc biệt là nhà đầu tư nhỏ. Nếu nghiêm trọng có thể dẫn đến rủi ro thua lỗ toàn hệ thống.

Đi ngược xu hướng

Short selling chính là đặt cược ngược với hướng chung của thị trường nên cũng tiềm ẩn rủi ro.Trong dài hạn, hầu hết các cổ phiếu đều tăng giá do lạm phát hoặc tốc độ gia tăng giá của toàn nền kinh tế sẽ khiến giá cổ phiếu tăng lên phần nào.

Về lý thuyết, nếu giá cổ phiếu chỉ tăng mà không giảm thì nhà đầu tư sẽ càng lỗ, số tiền lỗ là không giới hạn. Do đó, bạn cần phân tích giá cổ phiếu của công ty, đặt trong bối cảnh thị trường cụ thể để quyết định có nên kiếm lời từ bán khống hay không.

Cần trau dồi kỹ năng phân tích thị trường để bán khống hiệu quả

Cách phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro bán khống

Để giảm thiểu rủi ro từ bán khống, nhà đầu tư cần lưu ý xác định điểm mua, điểm bán hợp lý, luôn giới hạn thua lỗ ở mức từ 7% đến 10%.

Nếu nhà đầu tư ít kinh nghiệm thì không nên chọn phương thức giao dịch này.

VI. Quy định và xử lý pháp luật về bán khống chứng khoán

Hiện nay, các nhà đầu tư chỉ có thể thực hiện short selling trên thị trường chứng khoán phái sinh, chưa được cho phép bán trên thị trường chứng khoán cơ sở. Do vậy, những nhà đầu tư cố tình thực hiện giao dịch bán khống với khối lượng lớn cổ phiếu sẽ có nguy cơ bị phạt hay cấm giao dịch trên thị trường.

Nếu hoạt động bán khống không có sự quản lý chặt chẽ sẽ dễ xuất hiện những vụ thao túng giá cổ phiếu và gây tổn thất cho các nhà đầu tư nhỏ.

Hình thức bán khống chứng khoán có sức hút bởi lợi nhuận lớn nhưng cũng có thể khiến nhà đầu tư tổn thất nặng nề. Do đó, phương thức này không dành cho các nhà đầu tư/trader ít kinh nghiệm, đặc biệt trong bối cảnh thị trường có nhiều biến động. Nhà đầu tư tư cần tìm hiểu rõ về nguyên tắc cắt lỗ, phân tích kỹ thuật... để quyết định hướng đầu tư đúng đắn cho mình.

Hy vọng những thông tin từ TOPI có thể giúp các nhà đầu tư hiểu rõ bán khống là gì và tự tin khi đưa ra chiến lược và thực hiện giao dịch bán khống một cách hiệu quả.