Chứng khoán là gì? Thông tin cơ bản về thị trường chứng khoán Việt Nam

Chứng khoán là một trong những kênh đầu tư sinh lời được quan tâm nhất hiện nay. Kênh đầu tư chứng khoán dễ tham gia, độ thanh khoản cao, mức độ sinh lời tốt và có độ an toàn cao, do đó chứng khoán thu hút được nhiều người tham gia đầu tư.

I. Thông tin về chứng khoán

1. Chứng khoán là gì?

Chứng khoán (tiếng Anh - Securities) là chứng từ có giá trị dài hạn hoặc bút toán ghi sổ xác nhận các quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu với vốn hoặc tài sản của tổ chức phát hành. Chứng khoán là một công cụ tài chính có giá trị, có thể mua hoặc bán và nắm giữ như tiền, vàng. Chứng khoán không ghi tên người sở hữu nên có thể tự do chuyển nhượng.

Thị trường chứng khoán là một tập hợp gồm những người mua và bán cổ phiếu (chứng khoán), thứ đại diện quyền sở hữu của họ đối với một doanh nghiệp; chúng có thể bao gồm các cổ phiếu đã được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán hoặc những cổ phiếu được giao dịch không công khai.

Chứng khoán tại Việt Nam

Thị trường chứng khoán đóng vai trò quan trọng đối với nền kinh tế nói chung và các nhà đầu tư, doanh nghiệp nói riêng. 

Đối với nền kinh tế, đối với chính phủ: Thị trường chứng khoán là công cụ hữu hiệu giúp chính phủ thực hiện được chức năng điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Thông qua mua bán trái phiếu để huy động vốn dài hạn bù đắp thiếu hụt ngân sách và không bị áp lực lạm phát.

Đối với nhà đầu tư: Thị trường chứng khoán giúp đa dạng hóa các hình thức đầu tư khiến bất cứ ai có tiền là có thể đầu tư được. Thay vì gửi tiết kiệm trong ngân hàng hoặc để “tiền chết” thì chúng ta có thể tự mình lựa chọn hoặc thông qua giới tài chính chuyên môn tham gia đầu tư vào một trong các loại hình có trong thị trường chứng khoán, miễn là phù hợp với tâm lý và chiến lược của bản thân. Tiền nhờ thế được luân chuyển, từ nơi “có” đến nơi “cần”, nhà đầu tư vừa tiết kiệm được tiền, vừa sinh lời lại vừa đóng góp cho quá trình phát triển kinh tế.

Đối với doanh nghiệp: Thị trường chứng khoán là nơi doanh nghiệp huy động được nguồn vốn rẻ hơn vay ngân hàng. Thị giá chứng khoán của một doanh nghiệp là cơ sở quan trọng đánh giá thực trạng hoạt động của doanh nghiệp đó ở hiện tại cũng như tương lai. Thị giá cao nghĩa là doanh nghiệp đang hoạt động tốt, thị giá thấp đồng nghĩa với doanh nghiệp hoạt động kém.

Đặc biệt, mức độ cổ tức và giá thặng dư của cổ phiếu thể hiện khả năng lại thu nhập cũng như lợi tức cho cổ đông. Mỗi diễn biến biến động trên thị trường cổ phiếu đều thể hiện triển vọng tương lai của công ty đó. Vậy nên, thị trường chứng khoán chính là thước đo giá trị của doanh nghiệp. Nhìn vào các chỉ số bảng biểu mà nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư hoặc không.

Thị trường chứng khoán là một kênh kiếm tiền tiềm năng đối với các nhà đầu tư

Doanh nghiệp nào thua lỗ, có nguy cơ phá sản thì sẽ được các nhà đầu tư khác chào mua, và rồi các cổ đông mới sẽ tiếp tục duy trì và phát triển doanh nghiệp. Chính những điều này khiến các doanh nghiệp phải tính toán kỹ lưỡng trong cung cách hoạt động, nhờ đó cũng tăng tính cạnh tranh với các đối thủ.

2. Đặc điểm của chứng khoán

Chứng khoán có 3 đặc điểm chính:

- Có tính thanh khoản: Tức là chứng khoán có thể được chuyển đổi thành tiền mặt. Cổ phiếu là sản phẩm có mức thanh khoản cao nhất trong thị trường chứng khoán.

- Có tính sinh lời: chứng khoán có khả năng mang lại nguồn thu nhập không cố định cho chủ sở hữu, cao hay thấp tùy vào từng thời điểm giao dịch;

- Có tính rủi ro: việc giao dịch và sở hữu chứng khoán có khả năng khiến chủ sở hữu bị giảm thu nhập thậm chí là vốn.

Một số thuật ngữ mà nhà đầu tư thường bắt gặp trên thị trường chứng khoán là:

Các thuật ngữ phổ biến trên thị trường chứng khoán

Thị trường chứng khoán được phân loại vô cùng đa dạng. Trong đó: 

- Theo đối tượng giao dịch có thị trường cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng khoán phái sinh;

- Theo quá trình lưu thông chứng khoán có thị trường sơ cấp, thứ cấp;

- Theo hình thức tổ chức và cơ chế hoạt động có thị trường chứng khoán chính thức, thị trường chứng khoán không chính thức; 

- Theo thời hạn thanh toán có thị trường giao ngay, thị trường kỳ hạn.

Phân biệt thị trường sơ cấp và thứ cấp chính xác nhất

Giữa thị trường sơ cấp và thứ cấp có mối quan hệ qua lại, nếu không tồn tại thị trường sơ cấp thì sẽ không có chứng khoán lưu thông trên thị trường thứ cấp, và ngược lại, nếu không có thị trường thứ cấp thì thị trường sơ cấp không thể luân chuyển vốn và hoạt động tốt.

Thị trường chứng khoán gồm 3 yếu tố cấu thành đó là: chủ thể tham gia (các tổ chức phát hành chứng khoán, nhà đầu tư, tổ chức lưu ký…), khách thể (kết quả và lợi ích đạt được khi thực hiện giao dịch) và yếu tố giá cả (xác định dựa trên cung - cầu tại thời điểm giao dịch).

II. Các loại chứng khoán đang phổ biến trên thị trường

Có ba loại chứng khoán chính phổ biến nhất trên thị trường hiện nay là: Chứng khoán vốn, chứng khoán nợ và chứng khoán phái sinh.

1. Cổ phiếu

Chứng khoán vốn hay còn gọi là cổ phiếu phổ thông, đây chính là dạng cổ phiếu mà nhà đầu tư cá nhân hay mua trên các sàn chứng khoán. Vì nó được xem như là một dạng cổ phiếu nên người sở hữu sẽ được trả cổ tức nếu công ty hoạt động kinh doanh tốt, đồng thời có thể hưởng lợi từ việc bán chênh lệch.

Người sở hữu cổ phiếu (cổ đông) có quyền biểu quyết các hoạt động trong Đại hội Cổ Đông của công ty. Nếu công ty phá sản, sau khi trả hết các khoản nợ thì số còn lại được chi trả cho cổ đông. 

Cổ phiếu (tiếng Anh là share/stock/capital stock) là một chứng chỉ hay bút toán ghi sổ xác nhận quyền sở hữu của một hoặc một số cổ phần của công ty cổ phần nhất định phát hành. Có 2 loại cổ phiếu là cổ phiếu ghi danh (có tên người sở hữu, để chuyển nhượng phải thông qua hội đồng quản trị công ty) và cổ phiếu vô danh (không ghi tên chủ sở hữu, được tự do chuyển nhượng)

Cổ phiếu là một dạng chứng khoán được giao dịch phổ biến nhất

Nếu dựa theo quyền lợi mà cổ phiếu mang lại cho người nắm giữ thì ta chia cổ phiếu thành cổ phiếu phổ thông (cổ phiếu thường) và cổ phiếu ưu đãi.

Cổ phiếu phổ thông hay còn được biết đến là cổ phiếu thường, là dạng cổ phiếu các nhà đầu tư có thể mua trên thị trường chứng khoán, có quyền biểu quyết tại Đại hội cổ đông của công ty. Giá trị thực tại thị trường không phụ thuộc vào công ty phát hành mà tùy thuộc vào giá thống nhất giữa người sẵn sàng bán và giá cao nhất mà người mua sẵn sàng chi trả để mua.

Cổ phiếu ưu đãi sẽ mang lại một số đặc quyền hoặc hạn chế hơn so với cổ phiếu thường. Người nắm giữ cổ phiếu này sẽ được: nhận cổ tức trước các cổ đông thường, cổ tức này là cố định kể cả khi công ty làm ăn không có lợi nhuận, được ưu tiên thanh toán trước (sau người có trái phiếu) khi giải thể công ty.

Cổ đông có cổ phiếu ưu đãi sẽ không được tham gia biểu quyết tại Đại hội cổ đông của công ty (trừ cổ phiếu ưu đãi biểu quyết). Cổ phiếu ưu đãi phổ biến 3 loại là ưu đãi cổ tức, ưu đãi hoàn lại và ưu đãi biểu quyết.

2. Trái phiếu

Chứng khoán nợ hay còn gọi là trái phiếu, người sở hữu chứng khoán nợ hay trái phiếu công ty đồng nghĩa với việc người đó chính là chủ nợ của công ty. Chứng khoán nợ có thể hiện số tiền cho vay, lãi suất, kỳ hạn bao nhiêu và điều kiện gia hạn ra sao…

Trái phiếu là một chứng nhận nghĩa vụ nợ với một khoản tiền cụ thể của người phát hành phải trả cho người sở hữu trái phiếu, trong một khoảng thời gian xác định và một khoản lợi tức nhất định.

Người mua và nắm giữ trái phiếu được gọi là trái chủ. Trái chủ có thể cá nhân hoặc bất kỳ tổ chức, doanh nghiệp, chính phủ.

Phân loại trái phiếu theo người phát hành có 3 loại: trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu chính phủ và trái phiếu ngân hàng;

Phân loại trái phiếu theo lợi tức có 2 loại: trái phiếu lãi suất cố định và lãi suất biến đổi.

Phân loại trái phiếu mức độ đảm bảo thanh toán có 2 loại: trái phiếu đảm bảo và trái phiếu không đảm bảo.

Phân loại dựa theo hình thức trái phiếu có 2 loại: trái phiếu vô danh và trái phiếu ghi danh.

Phân loại theo tính chất trái phiếu có 3 loại: trái phiếu có thể chuyển đổi, trái phiếu có quyền mua cổ phiếu, cuối cùng là trái phiếu có thể mua lại.

3. Chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh là một sản phẩm tài chính dạng hợp đồng, trong đó giá trị của nó phụ thuộc vào một hay nhiều loại tài sản cơ sở (là hàng hóa hoặc công cụ tài chính) bao gồm 4 loại: Hợp đồng quyền chọn, hợp đồng có kỳ hạn, hợp đồng tương lai và hợp đồng hoán đổi. Tại Việt Nam, giao dịch chứng khoán phái sinh phụ thuộc vào chỉ số VN30 (tập hợp 30 cổ phiếu có chỉ số vốn hóa lớn chiếm 80 tổng giá trị vốn hóa trên thị trường).

Thị trường phái sinh luôn hấp dẫn với nhà đầu tư mạo hiểm

4. Chứng chỉ quỹ

Chứng chỉ quỹ là một loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với phần vốn góp của mình vào quỹ đại chúng hay còn gọi là quỹ mở. Khi đầu tư vào chứng chỉ quỹ, nhà đầu tư sẽ không có quyền ra quyết định đầu tư cho quỹ. Chính các chuyên gia tài chính, nhà quản lý quỹ sẽ chịu trách nhiệm đầu tư, dùng tiền của quỹ để mua chứng khoán. Tiền lãi từ hoạt động đầu tư sau khi trừ các chi phí sẽ được chia về cho nhà đầu tư.

5. Chứng quyền

Chứng quyền có bảo đảm (Covered warrant – CW) là một loại chứng khoán có tài sản đảm bảo do công ty chứng khoán phát hành và có đặc điểm tương tự như một hợp đồng quyền chọn. Nhà đầu tư giữ chứng quyền được quyền mua (đối với chứng quyền mua) chứng khoán cơ sở tại một mức giá đã được xác định trước (giá thực hiện) tại một thời điểm đã được ấn định trước (ngày đáo hạn) (trường hợp thanh toán bằng chứng khoán cơ sở), hoặc nhận khoản tiền thanh toán là chênh lệch giữa giá thực hiện và giá thanh toán tại ngày đáo hạn (trường hợp thanh toán bằng tiền).

Mỗi chứng quyền luôn gắn liền với 1 mã chứng khoán cơ sở để làm căn cứ xác định lãi/lỗ vào ngày đáo hạn.

Tại Việt Nam, thời gian đầu chỉ có chứng quyền mua với tài sản cơ sở là cổ phiếu và thanh toán bằng tiền. Sau khi phát hành, các chứng quyền được niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán TP.HCM và được đảm bảo thanh khoản bởi nhà tạo lập thị trường là tổ chức phát hành.

III. Có nên đầu tư vào chứng khoán không?

Để biết hình thức đầu tư này có phù hợp với mình không, nhà đầu tư cần cân nhắc những lợi ích có thể đạt được và rủi ro tiềm ẩn.

Lợi ích của đầu tư chứng khoán

- Nhận được lợi nhuận từ chênh lệch giá trị giữa giá bán và giá mua ban đầu

- Được chia cổ tức hàng năm khi công ty tăng trưởng tốt, đây có thể là nguồn thu nhập thụ động cho nhà đầu tư.

- Bảo tồn được giá trị tài sản, hạn chế việc tiền mất giá

- Quyền lợi quản trị công ty: Khi sở hữu cổ phiếu đồng nghĩa với việc bạn sẽ là một phần của doanh nghiệp đó, có nghĩa vụ và quyền lợi của một cổ đông, ảnh hưởng tới các quyết định về vận hành, kinh doanh, nhân sự, định hướng,...

- Đầu tư chứng khoán không yêu cầu nguồn vốn lớn như các hình thức đầu tư khác. Việc tham gia thị trường chứng khoán cũng rất đơn giản.

- Cơ hội đầu tư tiềm năng: Khi thị trường phát triển tốt thì giá cổ phiếu tăng, tuy vậy, khi thị trường suy giảm, cơ hội từ các mã cổ phiếu khác vẫn xuất hiện để cho bạn lựa chọn.

Vai trò to lớn của chứng khoán trên thị trường tài chính hiện nay

Rủi ro khi đầu tư chứng khoán

Đầu tư chứng khoán không hề dễ dàng, ngay cả những chuyên gia đầu tư có nhiều kiến thức và kỹ năng phân tích thì vẫn không tránh được rủi ro.

- Rủi ro biến động thị trường: Đây là rủi ro chính và chiếm phần lớn trong quá trình đầu tư như: Biến động giảm giá chứng khoán trong giai đoạn ngắn hạn sẽ ảnh hưởng đến giá trị của cổ phiếu được hiện hành hoặc giá trị cổ phiếu được phát hành ngay tại giai đoạn đó.

- Rủi ro thông tin: Thị trường chứng khoán có tính minh bạch thấp, có những hiện tượng gian lận vẫn xảy ra. Vì thế, các nhà đầu tư chứng khoán cần đòi hỏi tìm hiểu kỹ kiến thức cũng như nhận định, phán đoán thị trường để đưa ra những quyết định đầu tư đúng đắn.

- Rủi ro chất lượng và quy định: Xem xét kỹ các hợp đồng khi mở tài khoản đầu tư chứng khoán thông qua công ty môi giới chứng khoán. Vì những điều đó sẽ ảnh hưởng rất lớn đến những bước đi sau này trong tương lai.

Rui ro tiềm ẩn mà nhà đầu tư nên biết khi đầu tư chứng khoán

IV. Những yếu tố cần chuẩn bị khi đầu tư chứng khoán

Để đầu tư chứng khoán thành công, đem về lợi nhuận lớn, bạn cần chuẩn bị thật kỹ những điều sau:

Cần chuẩn bị kỹ trước khi tham gia đầu tư vào chứng khoán

Nắm những kiến thức cơ bản về chứng khoán, những quy định giao dịch, nguyên tắc hoạt động, các bước đầu tư chứng khoán, học hỏi các phong cách đầu tư của những nhà đầu tư đi trước hoặc tham gia các khóa học chứng khoán từ cơ bản đến nâng cao trước khi giao dịch để có kiến thức vững chắc.

Vốn đầu tư vào chứng khoán: Mặc dù bạn có thể bắt đầu với số vốn nhỏ chỉ từ vài trăm ngàn đồng trở lên, nhưng hãy dự trù khả năng lỗ và cần nguồn vốn bổ sung.

Trang thiết bị: Để theo dõi và cập nhật thông tin về thị trường chứng khoán thường xuyên, đặt lệnh giao dịch, lưu trữ thông tin giao dịch… nhà đầu tư cần có máy tính, điện thoại, máy tính bảng

Thời gian: Cần có thời gian theo dõi, tìm hiểu và nghiên cứu, học hỏi kiến thức và kinh nghiệm để phục vụ cho hoạt động đầu tư.

Nguồn tiếp cận thông tin: Nguồn thông tin chuẩn là vô cùng quan trọng bởi nó sẽ giúp nhà đầu tư đi đúng hướng. Có thể tham khảo từ nguồn thông tin nội bộ, báo đài, internet…

Kế hoạch và chiến lược đầu tư: Nhà đầu tư cần có chiến lược và kế hoạch giao dịch cụ thể nhằm tránh hành động theo cảm tính dẫn đến rủi ro. Hãy lên kế hoạch quản lý và sử dụng vốn, kế hoạch chốt lời, cắt lỗ, phân bổ lợi nhuận và bổ sung vốn đầu tư cho từng giai đoạn.

V. Những lưu ý quan trọng khi đầu tư chứng khoán

Theo thống kê có đến 90% người chơi chứng khoán thua lỗ bởi họ thiếu nguyên tắc và không tìm hiểu kỹ.  Hãy luôn ghi nhớ những điều sau để tránh đầu tư thua lỗ:

- Cần theo dõi thị trường chứng khoán thường xuyên: Nắm được thông tin thị trường thường xuyên, liên tục sẽ giúp nhà đầu tư có cơ sở để phân tích và đặt lệnh phù hợp. Không chỉ theo dõi bảng điện tử, nhà đầu tư còn cần nắm được những thông tin về yếu tố chính trị, xã hội, chính sách của nhà nước để có điều chỉnh kịp thời.

- Đầu tư vào nhiều loại cổ phiếu, nhiều công ty khác nhau, đừng bao giờ bỏ hết trứng vào một rổ. Đa dạng hóa  danh mục đầu tư là cách đảm bảo an toàn và cân bằng lợi nhuận.

- Hãy lựa chọn chuyên gia tư vấn chứng khoán giỏi để tham khảo. Ngày nay, bạn có thể dùng những phần mềm phân tích kỹ thuật nhưng vẫn không thể sánh bằng kinh nghiệm và sự nhạy cảm của những chuyên gia.

- Luôn học hỏi kiến thức mới từ sách vở và những người đi trước. Nếu có điều kiện, bạn hãy tham gia vào các khóa học hoặc các buổi hội thảo về đầu tư chứng khoán.

- Giao dịch đúng theo nguyên tắc đã đặt ra, tránh bị tâm lý đám đông làm lung lay.

- Có kế hoạch chốt lời và cắt lỗ, tuân thủ nghiêm kế hoạch đặt ra.

- Tránh quá tự tin về bản thân dẫn đến bảo thủ, tránh đầu tư theo đám đông.

Hy vọng những thông tin về chứng khoán được TOPI tổng hợp lại có thể giúp bạn hiểu rõ hơn về loại hình đầu tư này. Hãy theo dõi các bài viết về phương pháp đầu tư hiệu quả tại TOPI nhé.