Mỹ đã nhiều lần “bơm” hàng nghìn tỷ USD vào nền kinh tế mà không rơi vào siêu lạm phát như nhiều nước khác. Nghe thì vô lý nhưng lại là sự thật. Vậy bí quyết nào giúp họ làm được điều tưởng như “hack” hệ thống này?
In tiền là gì?
In tiền là hành động của chính phủ hoặc ngân hàng trung ương tạo ra thêm tiền để đưa vào lưu thông trong nền kinh tế - còn gọi là tăng cung tiền. Ở Mỹ, việc này chủ yếu không chỉ là in giấy bạc vật lý mà còn bao gồm việc tạo ra tiền kỹ thuật số thông qua Cục Dự trữ Liên bang (FED).
“In tiền” thực chất là tăng cung tiền, bơm tiền vào nền kinh tế
Mỹ in tiền như thế nào?
Khi nói “in tiền”, nhiều người nghĩ tới in tiền giấy hoặc tiền xu. Thế nhưng, thực tế ở Mỹ, phần lớn tiền mới được “in” lại là tiền kỹ thuật số, được tạo ra thông qua hệ thống ngân hàng trung ương, cụ thể là Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED).
Hiện nay, có 3 hình thức in tiền phổ biến:
- In tiền vật lý (tiền giấy, tiền xu): Bộ Ngân khố Hoa Kỳ (Bureau of Engraving and Printing - BEP) và Sở Đúc tiền Mỹ (U.S. Mint) chịu trách nhiệm sản xuất tiền giấy và tiền xu theo yêu cầu của FED. Lượng tiền này chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng cung tiền.
- Tạo tiền kỹ thuật số (Nới lỏng định lượng - QE): Đây là phương thức "in tiền" chính của Mỹ trong thời hiện đại. Khi thực hiện QE, FED mua vào các loại tài sản như trái phiếu kho bạc hoặc chứng khoán bảo đảm bằng tài sản (MBS) từ các ngân hàng thương mại. Thay vì trả bằng tiền giấy, FED sẽ ghi tăng số dư trong tài khoản dự trữ của các ngân hàng đó. Bằng cách này, các ngân hàng có thêm tiền để cho vay ra nền kinh tế, từ đó kích thích đầu tư, tiêu dùng và tăng trưởng. Tuy nhiên, nếu các ngân hàng không cho vay, số tiền này sẽ "nằm im" trong hệ thống dự trữ, hạn chế tác động đến lạm phát tiêu dùng.
- Giảm lãi suất điều hành: Một hình thức “in tiền” khác là FED hạ lãi suất, từ đó khuyến khích vay tiêu dùng hoặc vay để đầu tư, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế
Tỷ lệ dự trữ tiền mặt (CRR) là gì? Tác động của CRR tới kinh tế
Dự trữ ngoại hối là gì? Những quốc gia dự trữ ngoại hối cao nhất
7 lý do khiến Hoa Kỳ in tiền không gây lạm phát ngay lập tức
Mỹ in tiền (tăng cung tiền) không phải lúc nào cũng dẫn đến lạm phát cao do một số yếu tố kinh tế và cơ chế kiểm soát phức tạp. Dưới đây là những lý do chính:
FED điều tiết cực linh hoạt, kiểm soát lạm phát
FED sử dụng một loạt các công cụ để điều chỉnh cung tiền và lãi suất trong nền kinh tế, nhằm đạt được mục tiêu kép là duy trì việc làm tối đa và ổn định giá cả.
Khi kinh tế suy thoái hoặc chậm chạp, FED sẽ áp dụng chính sách nới lỏng tiền tệ. Họ có thể hạ lãi suất điều hành (như lãi suất quỹ liên bang) để khuyến khích các ngân hàng cho vay, từ đó kích thích doanh nghiệp đầu tư và người tiêu dùng chi tiêu.
Ngoài ra, FED có thể thực hiện chương trình nới lỏng định lượng, tức là mua vào trái phiếu kho bạc và chứng khoán khác, bơm tiền mới vào hệ thống ngân hàng. Mục đích là để tiền chảy vào nền kinh tế, tạo ra động lực tăng trưởng.
FED kiểm soát lạm phát thông qua công cụ tài chính
Khi kinh tế tăng trưởng nóng và lạm phát gia tăng, FED sẽ chuyển sang chính sách thắt chặt tiền tệ. Họ sẽ tăng lãi suất điều hành để làm cho chi phí vay vốn trở nên đắt đỏ hơn. Điều này làm giảm nhu cầu vay mượn, đầu tư và chi tiêu, từ đó hạ nhiệt lạm phát.
Song song đó, FED có thể thực hiện chính sách thu hẹp định lượng, tức là bán ra các trái phiếu mà họ đã mua trước đó, hoặc để chúng đáo hạn mà không tái đầu tư. Hành động này sẽ hút bớt tiền ra khỏi hệ thống ngân hàng, giảm tổng cung tiền và kiềm chế áp lực lạm phát.
Ví dụ: Giai đoạn 2020 - 2021, đại dịch gây ra khủng hoảng kinh tế khiến nhiều doanh nghiệp đóng cửa và tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt. Để ngăn chặn nền kinh tế sụp đổ, FED đã hạ lãi suất quỹ liên bang về gần 0% và thực hiện chương trình nới lỏng định lượng quy mô lớn, bơm hàng nghìn tỷ USD vào nền kinh tế thông qua việc mua trái phiếu, giúp ổn định thị trường tài chính và duy trì thanh khoản cho các ngân hàng. Nhờ vậy, nền kinh tế đã tránh được một cuộc suy thoái sâu và kéo dài.
Giai đoạn 2022 - 2023, khi nền kinh tế phục hồi, một lượng tiền khổng lồ đã được bơm vào hệ thống cùng với các vấn đề về chuỗi cung ứng, dẫn đến lạm phát tăng vọt lên mức cao nhất trong 40 năm. Đối mặt với tình trạng này, FED bắt đầu tăng lãi suất liên tục và mạnh mẽ lên hơn 5% đồng thời thực hiện thu hẹp định lượng, cho phép trái phiếu đáo hạn để hút bớt tiền ra khỏi nền kinh tế. Nhờ những hành động này, lạm phát đã dần hạ nhiệt.
Đồng USD có vị thế toàn cầu
Việc đồng Đô la Mỹ (USD) có vị thế toàn cầu đặc biệt là một trong những lý do quan trọng nhất giúp Mỹ có thể in thêm tiền mà không bị lạm phát nghiêm trọng. Đây là một cơ chế phức tạp, nơi USD đóng vai trò là "van an toàn" cho nền kinh tế Mỹ.
- Nhu cầu dự trữ ngoại hối: Các ngân hàng trung ương trên khắp thế giới luôn duy trì một lượng lớn USD trong kho dự trữ ngoại hối của họ. Mục đích là để bảo vệ giá trị đồng tiền trong nước, ổn định tỷ giá hối đoái và sử dụng cho các giao dịch quốc tế. Khi Mỹ in thêm tiền, các quốc gia này sẽ mua vào USD, hấp thụ một phần lượng tiền mới này.
- Thanh toán thương mại toàn cầu: Các công ty trên khắp thế giới cần USD để mua hàng hóa và dịch vụ từ các đối tác quốc tế. Ví dụ, một công ty ở châu Âu muốn mua dầu từ Trung Đông sẽ phải sử dụng USD để thanh toán. Điều này tạo ra một nhu cầu liên tục và khổng lồ đối với USD, giúp hấp thụ lượng tiền mới được tạo ra.
Đồng USD là tiền tệ được dự trữ trên toàn cầu
Như vậy, khi tiền được “bơm” vào nền kinh tế, một lượng lớn USD sẽ không chỉ lưu hành trong nội bộ nước Mỹ mà còn được các quốc gia khác hấp thụ, làm giảm áp lực lạm phát trong nước.
Tiền chưa vào túi người tiêu dùng ngay
Một lý do rất quan trọng để giải thích tại sao việc "in tiền" của Mỹ không gây lạm phát ngay lập tức, đó là do cơ chế bơm tiền của FED không trực tiếp đưa tiền vào túi người tiêu dùng, mà gián tiếp thông qua hệ thống tài chính.
Lượng tiền mới được tạo ra ban đầu chỉ là những con số trong hệ thống máy tính của ngân hàng. Mặc dù các ngân hàng có thêm tiền để cho vay, nhưng họ có cho vay hay không lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Nếu kinh tế bất ổn, các ngân hàng sẽ thận trọng hơn vì lo ngại rủi ro nợ xấu. Đồng thời, nếu người dân và doanh nghiệp không có nhu cầu vay vốn để đầu tư, kinh doanh thì tiền vẫn sẽ "nằm im" trong hệ thống ngân hàng.
Bên cạnh đó, một lượng lớn tiền được bơm vào hệ thống tài chính thông qua các kênh đầu tư như thị trường chứng khoán, bất động sản, vàng, tiền mã hóa…
Do đó, lượng tiền mới này chưa thực sự chảy vào nền kinh tế thực, không làm tăng sức mua của người tiêu dùng và không tạo ra áp lực đẩy giá hàng hóa, dịch vụ lên cao.
Tốc độ lưu thông tiền thấp
Trong khủng hoảng, dân lo ngại thu nhập không ổn định nên thường thắt chặt chi tiêu khiến tiền không “xoay” nhanh, lạm phát chưa tăng mạnh.
Các công ty trở nên thận trọng hơn trong việc vay vốn, mở rộng sản xuất hoặc tuyển dụng. Thay vào đó, họ tập trung vào việc duy trì hoạt động và tích trữ tiền mặt. Các ngân hàng cũng thận trọng hơn trong việc cho vay để tránh rủi ro nợ xấu.
Người dân, doanh nghiệp giảm chi tiêu khiến tiền lưu thông chậm
Nhu cầu mua trái phiếu Mỹ cực cao
Mỹ giữ vai trò như một “ngân hàng trung ương” toàn cầu, với nhu cầu cao về trái phiếu và tài sản. Điều này có nghĩa là các quốc gia, ngân hàng trung ương và nhà đầu tư trên toàn cầu luôn có nhu cầu lớn đối với trái phiếu và tài sản của Mỹ giúp duy trì giá trị USD và hạn chế tác động lạm phát.
Tình trạng thâm hụt ngân sách
Chính phủ Mỹ thường xuyên duy trì tình trạng thâm hụt ngân sách, nhưng thay vì phải "in tiền" trực tiếp để bù đắp, họ sử dụng cơ chế phát hành trái phiếu.
- Tài trợ thâm hụt bằng trái phiếu: Chính phủ Mỹ phát hành trái phiếu để vay tiền từ công chúng và các tổ chức. Nhờ nhu cầu mạnh mẽ của các nhà đầu tư toàn cầu, phần lớn thâm hụt ngân sách được tài trợ một cách bền vững mà không cần phải in tiền.
- Duy trì giá trị USD: Việc các nhà đầu tư nước ngoài tin tưởng và sẵn sàng mua trái phiếu Mỹ giúp duy trì giá trị của đồng USD. Nếu không có nhu cầu này, việc phát hành trái phiếu có thể làm giảm giá trị của đồng tiền và gây ra lạm phát.
Hoa Kỳ dùng trái phiếu để bù vào thâm hụt ngân sách
Các yếu tố khác giúp mỹ trì hoãn lạm phát
Lạm phát xảy ra khi cầu vượt cung. Khi năng lực sản xuất của Mỹ tăng lên, họ có thể sản xuất nhiều hàng hóa hơn để đáp ứng nhu cầu gia tăng từ lượng tiền mới. Điều này giúp giữ giá cả ổn định và hạn chế lạm phát.
Mỹ có một hệ thống sản xuất và phân phối cực kỳ phát triển, cùng với khả năng nhập khẩu hàng hóa lớn. Nguồn cung dồi dào này giúp cân bằng thị trường, đảm bảo rằng giá cả không bị đẩy lên quá nhanh, ngay cả khi cung tiền tăng.
Vì sao Hoa Kỳ không in thật nhiều tiền để tiêu cho thoải mái?
Việc Hoa Kỳ không in thật nhiều tiền để chi tiêu một cách vô tội vạ là bởi hậu quả của việc này sẽ rất nghiêm trọng đối với nền kinh tế trong và ngoài nước. Cung tiền ồ ạt không phải là một giải pháp thần kỳ để giải quyết nợ công hay các vấn đề chi tiêu, mà ngược lại, sẽ dẫn đến những hệ lụy khôn lường. Hậu quả của việc in tiền ồ ạt bao gồm:
Lạm phát nghiêm trọng
Đây là hậu quả trực tiếp và rõ ràng nhất. Khi chính phủ in quá nhiều tiền để chi tiêu, lượng tiền trong lưu thông tăng đột biến nhưng lượng hàng hóa và dịch vụ trong nền kinh tế lại không tăng tương ứng. Theo lý thuyết kinh tế, quá nhiều tiền theo đuổi quá ít hàng hóa sẽ làm cho giá cả tăng vọt.
Sức mua của đồng tiền sẽ giảm mạnh, khiến người dân phải chi nhiều tiền hơn để mua cùng một mặt hàng, gây ra lạm phát. Một ví dụ điển hình là Zimbabwe, khi chính phủ in tiền không kiểm soát, lạm phát đã lên đến mức siêu lạm phát, khiến đồng tiền mất hết giá trị, người dân phải dùng xe cút kít để chở tiền đi mua một ổ bánh mì.
Mất niềm tin vào đồng USD
Đồng USD giữ vị thế là đồng tiền dự trữ của thế giới nhờ vào sự ổn định và niềm tin của cộng đồng quốc tế. Nếu Mỹ in tiền một cách vô tội vạ, giá trị của đồng USD sẽ giảm, làm mất niềm tin của các quốc gia và nhà đầu tư nước ngoài. Điều này có thể khiến họ bán USD và chuyển sang các đồng tiền khác, gây ra sự bất ổn nghiêm trọng cho hệ thống tài chính toàn cầu.
Cung tiền vô tội vạ sẽ gây ra nhiều hậu quả
Gây bất ổn kinh tế toàn cầu
Vì đồng USD được sử dụng rộng rãi trong thương mại và tài chính quốc tế, việc đồng tiền này mất giá sẽ gây ra một cú sốc lớn cho toàn thế giới. Các quốc gia đang giữ USD làm dự trữ ngoại hối sẽ bị thiệt hại nặng nề. Giá cả các mặt hàng được định giá bằng USD, như dầu mỏ, sẽ trở nên đắt đỏ hơn đối với các nước khác, gây ra lạm phát nhập khẩu.
Khi nào việc in tiền gây ra lạm phát?
Lạm phát bùng nổ khi lượng tiền trong nền kinh tế tăng quá nhanh so với năng lực sản xuất. Nếu Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) bơm một lượng tiền khổng lồ vào thị trường nhưng sản lượng hàng hóa và dịch vụ lại không tăng kịp, người tiêu dùng sẽ có nhiều tiền hơn để chi tiêu, trong khi nguồn cung lại hạn chế. Điều này tạo ra áp lực đẩy giá cả lên cao. Một ví dụ điển hình là sau đại dịch COVID-19, khi chuỗi cung ứng bị gián đoạn nhưng các gói kích thích kinh tế lại đổ dồn vào thị trường, lạm phát đã tăng vọt.
Đồng Đô la Mỹ (USD) duy trì vị thế toàn cầu nhờ niềm tin của các nhà đầu tư và quốc gia khác vào sự ổn định của nó. Tuy nhiên, nếu chính sách tài khóa của Mỹ trở nên thiếu kỷ luật hoặc nếu có bất ổn chính trị, niềm tin này có thể bị lung lay. Khi đó, các nhà đầu tư sẽ bán USD và chuyển sang các tài sản an toàn hơn, làm giảm giá trị của đồng tiền này. USD mất giá sẽ khiến giá hàng hóa nhập khẩu đắt đỏ hơn, gây ra lạm phát trong nước và làm suy giảm sức mua của người dân.
Thông thường, chính phủ Mỹ tài trợ thâm hụt ngân sách bằng cách phát hành trái phiếu, và nhu cầu mua trái phiếu này từ các nhà đầu tư toàn cầu là rất lớn. Tuy nhiên, nếu chính phủ chi tiêu vượt quá mức một cách không kiểm soát và không có đủ người mua trái phiếu, họ sẽ phải yêu cầu FED "in tiền" trực tiếp để bù đắp. Việc này làm tăng cung tiền một cách mất kiểm soát, gây ra mất cân bằng kinh tế vĩ mô và là nguyên nhân dẫn đến lạm phát cao trong dài hạn.
Như vậy, với khả năng kiểm soát của FED, nhu cầu toàn cầu đối với USD, và nguồn cung hàng hóa mạnh, Mỹ có thể trì hoãn lạm phát sau khi “in tiền”. Tuy nhiên, việc quản lý chính sách tiền tệ và tài khóa vẫn là yếu tố then chốt trong việc duy trì ổn định kinh tế dài hạn. Hy vọng những lý do TOPI kể trên có thể giúp bạn hiểu vì sao Mỹ in tiền lại không bị lạm phát ngay lập tức như các quốc gia khác.
