Thuế gián thu là gì? 5 loại thuế gián thu hiện nay

Thuế gián thu và thuế trực thu là hai nhóm thuế phổ biến, thu thường xuyên. Nếu bạn vẫn chưa rõ thuế gián thu là gì, thuế nào được xếp vào nhóm thuế gián thu thì hãy xem bài viết ngay nhé!

Thuế gián thu là gì?

Khái niệm thuế gián thu không được pháp luật quy định cụ thể, tuy nhiên có thể hiểu thuế gián thu (tiếng Anh là Indirect tax) là hình thức thuế thu gián tiếp qua các đơn vị, tổ chức trung gian (thường là các doanh nghiệp) để đánh vào người tiêu dùng. Như vậy, đối với loại thuế này thì người nộp thuế không phải là người chịu thuế mà là các doanh nghiệp, tổ chức. Khi Chính phủ đánh thuế vào doanh nghiệp thì doanh nghiệp lại tính vào giá hàng hóa, dịch vụ và người chịu thuế cuối cùng là người tiêu dùng.

Ví dụ: Thường thấy nhất là thuế giá trị gia tăng (GTGT) được đánh vào các hàng hóa, dịch vụ. Khi bạn đi mua sắm, đi ăn uống thì siêu thị, nhà hàng sẽ cộng tiền thuế này vào hóa đơn thanh toán.

Thuế gián thu được tính thẳng vào giá hàng hóa, dịch vụ

Mục đích chính của thuế gián thu

Tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước: Đây là mục tiêu "kinh điển" và quan trọng nhất. Do thuế gián thu được áp dụng rộng rãi trên hàng hóa, dịch vụ nên dễ thu và mang lại nguồn thu ổn định, dồi dào.

Điều tiết tiêu dùng của người dân: Ví dụ: Thuế tiêu thụ đặc biệt áp lên rượu, bia, thuốc lá, xe sang… giúp hạn chế tiêu dùng các mặt hàng không thiết yếu hoặc có hại cho sức khỏe, môi trường.

Bảo vệ sản xuất trong nước: Thuế nhập khẩu được áp dụng để tăng giá hàng ngoại, tạo lợi thế cạnh tranh cho hàng hóa nội địa.

Thúc đẩy mục tiêu xã hội – môi trường: Thuế gián thu có thể giúp hướng người tiêu dùng đến lựa chọn xanh – sạch hơn. Ví dụ, áp thuế cao vào túi nylon, xăng dầu để giảm ô nhiễm.

Tạo công bằng gián tiếp trong chi tiêu: Người tiêu dùng càng mua sắm nhiều (tức là có thu nhập cao) thì càng đóng nhiều thuế gián thu. Đây là một cách điều tiết thu nhập theo hướng gián tiếp.

Xem thêm:

Mã số thuế cá nhân là gì? Cách tra cứu MST

Thiên đường thuế là gì? Top thiên đường thuế nổi tiếng 

Đặc điểm của thuế gián thu

Bản chất của thuế gián thu là người sản xuất hàng hóa và cung ứng dịch vụ cộng thêm tiền thuế vào giá bán, khi hàng hóa được bán ra, họ thay người tiêu dùng nộp khoản thuế này cho Nhà nước.

Thuế gián thu có những điểm đặc trưng sau:

• Người nộp thuế không đồng thời là người chịu thuế:  Thuế gián thu do tổ chức, cá nhân sản xuất – kinh doanh nộp cho Nhà nước, nhưng người chịu thuế thực tế là người tiêu dùng cuối cùng, thông qua giá mua hàng hóa, dịch vụ.
• Là yếu tố cấu thành giá bán: Thuế gián thu được tính trực tiếp vào giá bán của hàng hóa và dịch vụ, do đó người tiêu dùng phải chi trả khi sử dụng sản phẩm.
• Tác động trực tiếp đến giá cả thị trường:  Bất kỳ sự thay đổi nào về thuế suất hoặc chính sách thuế gián thu đều có thể ảnh hưởng đến giá hàng hóa – dịch vụ, từ đó tác động đến sức mua và chi phí sinh hoạt.
• Có khả năng dịch chuyển qua các khâu trung gian:  Thuế gián thu thường được chuyển tiếp qua nhiều giai đoạn trong chuỗi cung ứng trước khi đến người tiêu dùng cuối cùng. Điều này tạo ra tính linh hoạt trong việc phân bổ gánh nặng thuế.
• Mang tính lũy thoái:  Do mọi người tiêu dùng đều trả thuế như nhau trên cùng một mức chi tiêu, nên thuế gián thu có xu hướng ảnh hưởng nặng hơn đến nhóm thu nhập thấp, xét theo tỷ lệ thu nhập.
• Đánh vào hành vi tiêu dùng, không dựa trên thu nhập:  Cơ sở tính thuế là giá trị hàng hóa – dịch vụ tiêu dùng, thay vì tổng thu nhập của cá nhân hay doanh nghiệp. Vì vậy, thuế gián thu phản ánh mức độ chi tiêu thay vì khả năng thu nhập.

5 loại thuế gián thu tại Việt Nam hiện nay

Tại Việt Nam, hiện có 5 loại thuế gián thu chủ yếu sau:

Thuế xuất - nhập khẩu nằm trong nhóm thuế gián thu

Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu

Đây là loại thuế áp dụng đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu qua biên giới Việt Nam. Căn cứ pháp lý là Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu năm 2016.

• Thuế xuất khẩu: đánh vào các mặt hàng mà Nhà nước cần kiểm soát việc đưa ra nước ngoài, nhằm bảo vệ nguồn tài nguyên hoặc đảm bảo nhu cầu trong nước.
• Thuế nhập khẩu: áp dụng cho hàng hóa có nguồn gốc từ nước ngoài đưa vào Việt Nam, nhằm bảo hộ sản xuất trong nước và điều tiết thị trường.

Đối tượng chịu thuế:

• Hàng hóa xuất khẩu hoặc nhập khẩu qua cửa khẩu, biên giới Việt Nam;
• Hàng hóa di chuyển giữa khu phi thuế quan và thị trường nội địa;
• Hàng hóa xuất nhập khẩu tại chỗ và theo quyền kinh doanh của doanh nghiệp.

Một số trường hợp miễn thuế:

• Hàng viện trợ nhân đạo, viện trợ không hoàn lại;
• Hàng quá cảnh, trung chuyển qua lãnh thổ Việt Nam;
• Hàng hóa chỉ lưu hành trong khu phi thuế quan;
• Dầu khí dùng để trả thuế tài nguyên cho Nhà nước.

Thuế tiêu thụ đặc biệt

Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) là loại thuế áp dụng cho một số hàng hóa xa xỉ, dịch vụ không thiết yếu hoặc có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, xã hội. Mục tiêu của thuế TTĐB là hạn chế tiêu dùng, điều tiết thu nhập và tăng thu cho ngân sách Nhà nước.

Hàng hóa chịu thuế TTĐB:

• Thuốc lá, xì gà;
• Rượu, bia;
• Ô tô dưới 24 chỗ, xe mô tô dung tích lớn;
• Tàu bay, du thuyền dân dụng;
• Xăng, điều hòa công suất nhỏ;
• Bài lá, hàng mã (trừ đồ chơi, đồ dạy học).

Dịch vụ chịu thuế TTĐB:

• Vũ trường, karaoke, massage;
• Casino, trò chơi điện tử có thưởng;
• Đặt cược, kinh doanh golf;
• Kinh doanh xổ số.

Sản phẩm chịu thuế TTĐB phải là sản phẩm hoàn chính, không bao gồm các linh kiện lắp ráp.

Thuế giá trị gia tăng (VAT)

Thuế giá trị gia tăng đánh trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ, người nộp thuế là doanh nghiệp sản xuất – kinh doanh; người chịu thuế là người tiêu dùng cuối cùng khi mua sản phẩm.

Thuế chỉ tính trên phần giá trị gia tăng, không áp dụng cho toàn bộ giá trị sản phẩm;

Thuế bảo vệ môi trường

Đây là loại thuế đánh vào sản phẩm, hàng hóa khi sử dụng có thể gây ảnh hưởng xấu đến môi trường. Mục đích của loại thuế này là hạn chế hành vi tiêu dùng gây ô nhiễm, khuyến khích sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường.

Thuế bảo vệ môi trường thu gián tiếp thông qua sản phẩm

Sản phẩm chịu thuế:

• Xăng, dầu, mỡ nhờn;
• Than đá, dung môi, hóa chất;
• Thuốc trừ sâu, thuốc bảo quản, diệt cỏ…

Thuế tài nguyên

Thuế tài nguyên áp dụng đối với cá nhân hoặc tổ chức khai thác tài nguyên thiên nhiên như khoáng sản, dầu khí, hải sản tự nhiên… Thuế tài nguyên giúp điều tiết việc khai thác tài nguyên, bảo vệ nguồn lực quốc gia và tăng nguồn thu cho ngân sách.

Đối tượng chịu thuế:

• Khoáng sản kim loại và không kim loại;
• Dầu thô, khí thiên nhiên, khí than;
• Các loài động – thực vật hoang dã có thể khai thác tự nhiên.

Ưu điểm và hạn chế của thuế gián thu

Thuế gián thu đóng vai trò quan trọng trong hệ thống thuế Việt Nam nhờ tính linh hoạt và khả năng điều tiết tiêu dùng. Tuy nhiên, cũng như bất kỳ công cụ tài khóa nào, thuế gián thu tồn tại song song cả mặt tích cực lẫn hạn chế.

Ưu điểm:

• Tạo nguồn thu ổn định cho ngân sách nhà nước: Thuế gián thu được thu trực tiếp thông qua tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ, vì vậy có khả năng tạo ra dòng thu thường xuyên và kịp thời cho ngân sách, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế tăng trưởng ổn định.
• Dễ tổ chức thu và quản lý: Do được thu ngay tại khâu mua bán sản phẩm hoặc sử dụng dịch vụ, cơ quan thuế có thể dễ dàng kiểm soát, giảm thiểu tình trạng thất thu và hạn chế hành vi trốn thuế so với thuế trực thu.
• Hạn chế tiêu dùng hàng hóa có hại: Một số loại thuế gián thu như thuế tiêu thụ đặc biệt hoặc thuế bảo vệ môi trường còn góp phần định hướng hành vi tiêu dùng theo hướng có lợi cho xã hội và bền vững với môi trường.

Thuế gián thu giúp tăng ngân sách cho Nhà nước

Nhược điểm:

• Khó đảm bảo tính công bằng theo thu nhập: Thuế gián thu áp dụng chung một mức thuế suất cho mọi đối tượng tiêu dùng, không phân biệt thu nhập cao hay thấp. Điều này khiến người có thu nhập thấp phải chịu gánh nặng thuế tương đối lớn hơn so với người có thu nhập cao, làm giảm tính công bằng trong phân phối nghĩa vụ thuế.
• Ảnh hưởng đến sức mua của người dân: Trong bối cảnh lạm phát tăng hoặc thu nhập không đồng đều, việc tăng thuế gián thu có thể làm giá hàng hóa, dịch vụ tăng theo, từ đó ảnh hưởng đến sức mua và mức sống của người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp.

Thuế gián thu và trực thu là một trong những công cụ quan trọng giúp Nhà nước điều tiết kinh tế, định hướng tiêu dùng và đảm bảo nguồn thu ngân sách ổn định. Dù còn tồn tại những hạn chế nhất định về tính công bằng, thuế gián thu vẫn phát huy hiệu quả trong quản lý tài khóa và duy trì sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Việc hiểu rõ bản chất, đặc điểm và các loại thuế gián thu hiện hành không chỉ giúp doanh nghiệp thực hiện đúng nghĩa vụ thuế, mà còn giúp cá nhân chủ động hơn trong việc lập kế hoạch tài chính cá nhân và tiêu dùng thông minh. Hãy truy cập TOPI để tìm hiểu thêm về cách quản lý tài chính cá nhân hiệu quả và bền vững.