Như ta đã biết, thị trường chứng khoán vô cùng nhạy cảm với các biến động dù lớn dù nhỏ của thị trường chung. Thị trường chứng khoán là một hệ thống phức tạp và thường xuyên chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác nhau, đôi khi có thể khó lường trước được. Mỗi một sự kiện xảy ra đều có thể khiến giá cổ phiếu thay đổi. Những yếu tố tác động lên sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam có thể kể đến như:
Tổng sản phẩm quốc nội (GDP)
Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) là một chỉ số quan trọng trong kinh tế, thường được sử dụng để đo lường giá trị tất cả các hàng hóa và dịch vụ được sản xuất trong một quốc gia trong một khoảng thời gian cụ thể. GDP có thể được tính theo ba phương pháp chính: phương pháp sản xuất (hay còn gọi là giá trị thêm), phương pháp thu nhập và phương pháp chi tiêu.
GDP sẽ phản ánh giá trị toàn bộ sản xuất hàng hoá và dịch vụ trong lãnh thổ Việt Nam trong một năm tài chính.
Với thị trường chứng khoán, GDP sẽ tác động theo các phương thức như sau:
Phản ánh tình trạng tổng thể nền kinh tế, nếu GDP tăng, điều này thường tượng trưng cho sự tăng trưởng kinh tế và tăng cường niềm tin của nhà đầu tư. Các nhà đầu tư lạc quan hơn với nền kinh tế có thể mạnh tay đầu tư hơn, từ đó thị trường chứng khoán hoạt động sôi nổi hơn, phát triển hơn. Ngược lại, nếu GDP giảm, có thể tạo ra lo ngại về suy thoái kinh tế, ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý đầu tư, từ đó, sàn giao dịch chứng khoán sẽ kém thu hút hơn.
Dữ liệu GDP có thể ảnh hưởng đến quyết định của Ngân hàng trung ương về lãi suất và chính sách tiền tệ. Nếu kinh tế đang tăng trưởng mạnh, Ngân hàng trung ương có thể quyết định tăng lãi suất để kiểm soát lạm phát. Việc điều chỉnh lãi suất có thể tạo ra các tác động trực tiếp đến thị trường chứng khoán, đặc biệt là các doanh nghiệp liên quan đến ngành tài chính.
Sự tăng trưởng GDP thường đi kèm với tăng trưởng doanh số bán hàng và lợi nhuận của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp có khả năng tăng giá cổ phiếu khi có dấu hiệu tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, sự biến động của GDP cũng ảnh hưởng đến các ngành, lĩnh vực kinh tế khác nhau. Ví dụ, trong giai đoạn tăng trưởng kinh tế, các ngành như công nghiệp và tài chính thường có lợi nhuận cao hơn, cổ phiếu nhờ vậy cũng tăng giá theo. Trong giai đoạn suy thoái thì các ngành hàng thiết yếu lại có lợi nhuận cao hơn, cổ phiếu đáng giá hơn.
Chính sách tiền tệ
Sàn giao dịch chứng khoán nói riêng, thị trường chứng khoán nói chung khá nhạy cảm với những thay đổi trong chính sách tiền tệ của Chính phủ.
Chính sách tiền tệ là một trong những chính sách kinh tế vĩ mô của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam ban hành, để kiểm soát dòng tiền ra-vào nền kinh tế, thông qua việc kiểm soát lãi suất, mục đích là giúp nền kinh tế luôn đạt được thế cân bằng giữa tăng trưởng và lạm phát. Có hai chính sách tiền tệ chính là chính sách tiền tệ mở rộng/nới lỏng (tương đương giảm lãi suất) và chính sách tiền tệ thắt chặt (tương đương tăng lãi suất).
Chính sách tiền tệ chủ yếu ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán thông qua tác động đối với chi phí vay, cung cấp tiền, và tâm lý nhà đầu tư.
Khi NHNN điều chỉnh lãi suất thì chắc chắn sẽ tác động đến chi phí vay và thu nhập từ lãi suất của các doanh nghiệp và nhà đầu tư. Thông thường khi thực hiện chính sách tiền tệ mở rộng, lãi suất thấp thường thúc đẩy đầu tư vào thị trường chứng khoán, vì đối với nhà đầu tư, cổ phiếu có thể trở nên hấp dẫn hơn so với lãi suất ngân hàng thấp. Ngược lại, khi áp dụng chính sách tiền tệ thắt chặt, lãi suất cao hơn, chi phí vay tăng cao khiến doanh số bán hàng của doanh nghiệp giảm xuống, tác động không tốt đến lợi nhuận và giá cổ phiếu của các công ty, giảm cả lợi tức của nhà đầu tư, khiến họ e dè hơn trong việc đầu tư và vay tiền để đầu tư.
Việc NHNN mua và bán chứng khoán trên thị trường mở có thể ảnh hưởng đến cung cấp và cầu cảm nhận của thị trường chứng khoán. Lãi suất giảm có thể tăng cầu chứng khoán và thúc đẩy giá cổ phiếu.
Chính sách tiền tệ nới lỏng cũng có thể dẫn đến tăng trưởng nhanh chóng của tiền trong nền kinh tế, có thể làm tăng giá trị tài sản, bao gồm cả cổ phiếu. Sàn giao dịch chứng khoán khi đó sẽ hấp dẫn hơn và thu hút hơn trong mắt các nhà đầu tư.
Bên cạnh đó, các chính sách tiền tệ có thể tác động đến các chỉ số kinh tế như chỉ số lạm phát, tỷ lệ thất nghiệp… tạo ra những gián đoạn với thị trường chứng khoán.
Ví dụ cho sự tác động của chính sách tiền tệ đối với sàn giao dịch chứng khoán Việt: Vào đầu năm 2008, giá cổ phiếu đồng loạt lao dốc, nguyên nhân chính là do NHNN thực hiện chính sách tiền tệ thắt chặt, khiến chi phí lãi vay tăng, doanh nghiệp khó tiếp cận được với nguồn vốn làm cho tốc độ tăng trưởng chậm lại. Các nhà đầu tư cá nhân thì sử dụng nguồn vốn của mình chuyển từ kênh đầu tư chứng khoán sang gửi tiết kiệm, dẫn đến cầu cổ phiếu giảm mạnh. Không lâu sau đó, NHNN hạ lãi suất từ 8.5% còn 7%, đồng thời, tung gói kích cầu hỗ trợ lãi suất 4% của Chính Phủ, thị trường chứng khoán được bình ổn trở lại và tăng trưởng tiếp tục.
Lạm phát
Lạm phát là tình trạng tăng giá tổng cộng của hàng hóa và dịch vụ trong một khoảng thời gian dài, dẫn đến giảm giá trị của tiền.
Lạm phát làm giảm giá trị của tiền tệ, tạo ra nhu cầu đối với các tài sản phi tiền tệ tăng lên, bao gồm cả cổ phiếu. Nếu lạm phát tăng cao, NHNN có thể điều chỉnh tăng lãi suất để kiểm soát lạm phát. Điều này có thể làm tăng chi phí vay cho doanh nghiệp và cá nhân, ảnh hưởng đến lợi nhuận và đầu tư, từ đó, các tài sản rủi ro cao như cổ phiếu có thể sẽ giảm cầu theo.
Lạm phát có thể làm tăng giá thành sản xuất và dịch vụ, ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp. Do đó, cổ phiếu của các công ty có khả năng thích nghi cao, điều chỉnh giá tốt sẽ tăng trưởng tốt hơn.
Trong điều kiện lạm phát, nhà đầu tư có thể tìm kiếm các tài sản giữ giá trị tốt hơn. Cổ phiếu, đặc biệt là các ngành có khả năng tăng giá theo lạm phát (như hàng hoá thiết yếu, vàng, bất động sản nhà ở) có thể trở nên hấp dẫn hơn so với tài sản không cố định như tiền mặt.
Ngoài ra, lạm phát có thể tạo ra lo ngại trong tâm lý nhà đầu tư về giá trị của tiền tệ và ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của họ. Khi tình hình kinh doanh không đạt như kỳ vọng của họ thì có thể họ sẽ rút vốn từ sàn giao dịch chứng khoán để đầu tư vào những tài sản giữ giá trị tốt đề phòng tình trạng lạm phát kéo dài và theo chiều hướng ngày càng xấu.
Ví dụ cụ thể cho việc lạm phát tác động đến sàn giao dịch chứng khoán:
Chỉ số CPI của nước ta vào năm 2008 đạt mức cao xấp xỉ khoảng 23%, trong giai đoạn này, thị trường chứng khoán lao dốc nghiêm trọng, liên tục chạm đáy. Đến năm 2009, lạm phát được kiểm soát thành công, CPI xuống còn 6.8%, nền kinh tế trở nên ổn định, thị trường chứng khoán có sự tăng trưởng trở lại.
Biểu đồ chỉ số VN-Index qua các năm (Nguồn: TDV)
Có thể thấy năm 2008, chỉ số VN-Index liên tục giảm giá, cho tới năm 2010 thì tình hình mới có sự biến đổi tăng trưởng trở lại nhưng không bằng giai đoạn trước đó.
Tin tức và sự kiện thị trường
Các tin tức và sự kiện cụ thể, như kết quả tài chính của các công ty lớn, sự kiện chính trị quan trọng hoặc các diễn biến trong lĩnh vực kinh doanh có thể gây ra biến động đáng kể trên sàn giao dịch.
- Thay đổi kỳ vọng của nhà đầu tư: Tin tức và sự kiện thị trường có thể thay đổi kỳ vọng của nhà đầu tư về tình hình kinh tế, chính trị, hay các yếu tố khác có thể tác động đến giá trị của doanh nghiệp. Khi kỳ vọng của nhà đầu tư thay đổi, họ sẽ điều chỉnh hành vi mua bán của mình, từ đó dẫn đến biến động giá cổ phiếu.
- Thay đổi cung cầu cổ phiếu: Tin tức và sự kiện thị trường có thể dẫn đến thay đổi cung cầu cổ phiếu. Ví dụ, khi có tin tức về một doanh nghiệp đang gặp khó khăn, nhà đầu tư có thể bán tháo cổ phiếu của doanh nghiệp đó, dẫn đến tăng cung và giảm cầu, từ đó giá cổ phiếu của doanh nghiệp đó có thể giảm.
Tâm lý thị trường
Tâm lý của các nhà đầu tư, cả cá nhân và tổ chức, cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình biến động của thị trường chứng khoán. Tâm trạng lạc quan hoặc lo ngại có thể dẫn đến mua vào hoặc bán ra mạnh mẽ.
- Tâm lý hưng phấn thường xuất hiện khi thị trường đang đi lên. Nhà đầu tư có xu hướng lạc quan về triển vọng kinh tế và lợi nhuận của các doanh nghiệp, từ đó họ sẵn sàng mua cổ phiếu với giá cao. Tâm lý hưng phấn có thể dẫn đến bong bóng giá, khi giá cổ phiếu tăng cao hơn giá trị thực của doanh nghiệp.
- Tâm lý hoảng loạn thường xuất hiện khi thị trường đang đi xuống. Nhà đầu tư có xu hướng bi quan về triển vọng kinh tế và lợi nhuận của các doanh nghiệp, từ đó họ sẵn sàng bán tháo cổ phiếu với giá thấp. Tâm lý hoảng loạn có thể dẫn đến sự sụt giảm mạnh của thị trường.
Luồng vốn đầu tư
Luồng vốn đầu tư từ nước ngoài cũng có thể ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán Việt Nam. Sự thay đổi trong luồng vốn này có thể do các yếu tố như rủi ro địa lý, thị trường toàn cầu và chính sách tài khóa của các quốc gia khác.
- Thay đổi cung cầu cổ phiếu: Luồng vốn đầu tư có thể dẫn đến thay đổi cung cầu cổ phiếu. Khi có nhiều vốn đầu tư đổ vào thị trường, nhà đầu tư sẽ mua nhiều cổ phiếu hơn, từ đó dẫn đến tăng cầu và tăng giá cổ phiếu. Ngược lại, khi có nhiều vốn đầu tư rút khỏi thị trường, nhà đầu tư sẽ bán nhiều cổ phiếu hơn, từ đó dẫn đến giảm cầu và giảm giá cổ phiếu.
- Thay đổi giá trị của cổ phiếu: Luồng vốn đầu tư có thể dẫn đến thay đổi giá trị của cổ phiếu. Khi có nhiều vốn đầu tư đổ vào thị trường, nhà đầu tư sẵn sàng mua cổ phiếu với giá cao hơn, từ đó dẫn đến tăng giá trị của cổ phiếu. Ngược lại, khi có nhiều vốn đầu tư rút khỏi thị trường, nhà đầu tư sẵn sàng bán cổ phiếu với giá thấp hơn, từ đó dẫn đến giảm giá trị của cổ phiếu.
Tình hình chung của thị trường quốc tế
Tình hình chung của nền kinh tế toàn cầu có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế của các quốc gia nói chung và thị trường chứng khoán nói riêng. Những sự kiện quan trọng tại các thị trường lớn như Mỹ, Châu Âu, Trung Quốc có thể tạo ra những chuyển động giá toàn cầu, lan toả sang thị trường chứng khoán của nhiều quốc gia khác nhau, trong đó có Việt Nam.
Tâm lý của nhà đầu tư cũng ảnh hưởng theo nêu có lo ngại về tình hình kinh tế toàn cầu, các tài sản rủi ro như cổ phiếu có thể không phải lựa chọn trong giai đoạn đó, mà sẽ được thay đổi bằng các tài sản an toàn hơn như tiền gửi, vàng…
Sự biến động trong thị trường ngoại hối có thể tác động đến giá trị của tiền tệ quốc gia. Giá trị tăng giảm của đồng tiền có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp quốc gia và làm thay đổi giá trị tài sản, bao gồm cổ phiếu.
Giá cả hàng hóa, đặc biệt là giá dầu, vàng, và các nguyên liệu chính, có thể tác động đến lợi nhuận của các công ty trong các ngành liên quan và tác động trực tiếp đến thị giá cổ phiếu.
Các thay đổi trong thị trường quốc tế có thể ảnh hưởng đến xuất khẩu và nhập khẩu của các quốc gia, đặc biệt là những quốc gia có nền kinh tế phụ thuộc vào thương mại quốc tế như Việt Nam.
Trên đây là những yếu tố tác động lên sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam. Hiểu về những yếu tố này giúp bạn nhìn ra những thay đổi trong chính sách của Nhà nước, biến động kinh tế, phi kinh tế đang diễn ra để bình tĩnh đưa ra các quyết định giao dịch đúng đắn.
