Lựa chọn đầu tư cổ phiếu hay chứng khoán phái sinh

Cả cổ phiếu và chứng khoán phái sinh đều cung cấp cho nhà đầu tư công cụ để đa dạng hóa danh mục đầu tư của mình. Với chứng khoán phái sinh, tuy đây là phương thức giao dịch thứ cấp nhưng chúng lại có cách giao dịch riêng biệt, thông qua nhiều loại công cụ. Trong khi đó, cổ phiếu lại là một cách đầu tư truyền thống. Vậy giữa đầu tư cổ phiếu và chứng khoán phái sinh nên chọn cái nào? Khám phá ngay với TOPI nhé!

Chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh (Derivative) được định nghĩa trong Luật Chứng khoán 2019 là công cụ tài chính tồn tại dưới dạng một loại hợp đồng (hợp đồng quyền chọn, hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai), trong đó xác định quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan về vấn đề thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá được xác định ở thời điểm hiện tại hoặc tương lai.

Giá trị của chứng khoán phái sinh phụ thuộc vào giá cả của một hay nhiều tài sản cơ sở như trái phiếu, cổ phiếu, hồi phiếu, tiền mặt, khoản đầu tư… hoặc có thể là giá cả của hàng hoá vật chất như bất động sản, kim loại quý hiếm, nông sản, sắt hay dầu… Đồng thời, cả các tài sản vô hình như bằng sáng chế, nhãn hiệu, sở hữu trí tuệ cũng đem lại giá trị cho chứng khoán phái sinh.

Như vậy, nếu đầu tư vào chứng khoán phái sinh nghĩa là bạn đang đánh cược vào sự tăng/giảm giá trị các tài sản cơ sở trong tương lai để kiếm lợi nhuận trên phần chênh lệch giá cả đó.

Có 4 loại chứng khoán phái sinh phổ biến là hợp đồng kỳ hạn (forward contract), hợp đồng tương lai (future contract), hợp đồng quyền chọn (option contract) và hợp đồng hoán đổi (swap contract). Trong đó:

• Hợp đồng kỳ hạn là chứng từ thoả thuận giữa hai bên về việc mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở với mức giá ở thời điểm hiện tại nhưng tại thời điểm nhất định trong tương lai.
• Hợp đồng tương lai là một hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hoá, niêm yết và giao dịch trên sàn chứng khoán.
• Hợp đồng quyền chọn hợp đồng mà người nắm giữ hợp đồng này có quyền nhưng không có nghĩa vụ phải mua hay bán loại tài sản đã xác định giá ở hiện tại nhưng giao trong tương lai, việc này do người bán hợp đồng thực hiện. Có hai loại hợp đồng quyền chọn đó là hợp đồng quyền chọn bán và quyền chọn mua.
• Hợp đồng hoán đổi là chứng từ thoả thuận giữa hai bên về việc hoán đổi dòng tiền trong tương lai, dòng tiền này được phát sinh từ các công cụ tài chính. Trong hợp đồng này sẽ nêu rõ về thời gian hoán đổi và phương pháp tính.

Tại Việt Nam, hai sản phẩm chứng khoán phái sinh là hợp đồng tương lai dựa trên chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ có kỳ hạn là 5 năm, được giao dịch nhiều nhất. Cả hai sản phẩm chứng khoán phái sinh này đều có tính chất đơn giản, bên cạnh đó, tài sản cơ sở của chúng cũng đều là công cụ tài chính có tính chất đại diện cao và rủi ro thấp.

Cổ phiếu là gì?

Cổ phiếu (Stock/Share) được định nghĩa theo Điều 4 Luật Chứng khoán 2019 là loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người nắm giữ đối với một phần vốn cổ phần của đơn vị/tổ chức phát hành. 

Cổ phiếu là một chứng chỉ được thực hiện bút toán ghi sổ hoặc ghi trên dữ liệu điện tử với đầy đủ các nội dung như: tên tổ chức phát hành với mã số doanh nghiệp và địa chỉ trụ sở chính, số lượng cổ phần là bao nhiêu, loại cổ phần, mệnh giá mỗi cổ phần và tổng mệnh giá được ghi trên cổ phiếu, ghi rõ họ tên, địa chỉ liên lạc, giấy tờ pháp lý của người sở hữu, chữ ký của người đại diện pháp lý của đơn vị phát hành, số đăng ký trên sổ đăng ký cổ đông là bao nhiêu, ngày phát hành… Và một số nội dung khác theo quy định của Luật Doanh nghiệp 2020 tại điều 116, 117 và 118.

Có hai loại cổ phiếu là cổ phiếu ưu đãi và cổ phiếu phổ thông (cổ phiếu thường). Trong đó, người nắm giữ cổ phiếu phổ thương vừa có quyền dự họp đại hội cổ đông, vừa có quyền biểu quyết các vấn đề. Còn cổ phiếu ưu đãi sẽ có những đặc quyền và hạn chế khác nhau về cổ tức hoặc biểu quyết, hay hoàn lại vốn.

Khác biệt giữa cổ phiếu và chứng khoán phái sinh

Lựa chọn đầu tư cổ phiếu hay chứng khoán phái sinh

Để đưa ra lựa chọn giữa giao dịch cổ phiếu hay chứng khoán phái sinh, ta hãy nhìn vào ưu và nhược điểm của chúng.

Đầu tư cổ phiếu

Ưu điểm của giao dịch cổ phiếu:

• Không giới hạn thời gian, có thể đặt giao dịch trong cả dài hạn và ngắn hạn, cho phép bạn tận dụng lợi nhuận qua nhiều tháng hoặc nhiều năm;
• Ít biến động hơn dù tất cả các giao dịch đều có mức độ biến động khác nhau nhưng giao dịch cổ phiếu trực tiếp có nền tảng ổn định hơn, vì bạn có thể giao dịch trong thời gian dài.
• Lợi nhuận cao, hấp dẫn, dễ dàng mua bán với số vốn không quá lớn;
• Tính thanh khoản thị trường cao;
• Được hưởng lợi từ sự phát triển của nền kinh tế trong dài hạn. Có thể sử dụng chúng như một công cụ để vượt qua lạm phát.

Nhược điểm của giao dịch cổ phiếu:

• Ít linh hoạt hơn công cụ phái sinh;
• Có thể bị mất trắng nếu công ty phát hành phá sản vì người nắm giữ trái phiếu là người được trả tiền sau cùng. Hoặc khi giá cổ phiếu lao dốc cũng có thể mất đi toàn bộ khoản đầu tư;
• Rủi ro phải đối mặt là rủi ro về cung cầu, tâm lý thị trường, bị thao túng cổ phiếu cũng như các sự kiện khác nằm ngoài tầm kiểm soát của người giao dịch.

Đầu tư chứng khoán phái sinh

Ưu điểm của chứng khoán phái sinh:

• Tính thanh khoản cao, cho phép nhà đầu tư tận dụng lợi thế về đòn bẩy tài chính, giao dịch bù trừ một cách nhanh chóng, cũng không bị giới hạn như nắm giữ cổ phiếu;
• Không bị giới hạn về số lượng chứng khoán phái sinh phát hành, chỉ giới hạn vị thế;
• Giao dịch linh hoạt hơn cổ phiếu, có thể bán khống chứng khoán phái sinh;
• Có công cụ phòng ngừa rủi ro biến động giá (hợp đồng tương lai), giúp nhà đầu tư giảm bớt thiệt hại khi có biến động giá bất lợi;
• Đầu cơ là một ưu điểm vô cùng nổi trội, giúp nhà đầu tư kiếm được lợi nhuận ở cả hai chiều lên - xuống của thị trường;
• Yêu cầu vốn không cao, thấp hơn rất nhiều khi đầu tư vào thị trường chứng khoán cơ sở.

 Nhược điểm của chứng khoán phái sinh:

• Dưới tác dụng của đòn bẩy tài chính, mức thua lỗ có thể rất lớn nếu như giá tài sản cơ sở trên thị trường chứng khoán không đúng như dự đoán ban đầu;
• Nhà đầu tư phải thực hiện ký quỹ thường xuyên nên bắt buộc họ phải có năng lực nhất định về mặt tài chính. Nếu không ký quỹ bổ sung kịp thời rất có thể thua lỗ nặng dẫn tới phá sản.

Chúng ta không thể đưa ra một nhận định cụ thể về hai mô hình giao dịch cổ phiếu và chứng khoán phái sinh, cái nào rủi ro hơn. Nhưng, nhà đầu tư cần nhớ rằng cả hai chiến lược giao dịch đều phụ thuộc vào cách thị trường hoạt động. Vì vậy, hãy cân nhắc các lựa chọn của mình trước khi đưa ra quyết định. Chẳng hạn:

Hãy chọn cổ phiếu nếu bạn muốn quyền sở hữu của mình được ổn định, tiềm năng tăng trưởng dài hạn và sẵn sàng vượt qua được biến động thị trường;

Hãy chọn chứng khoán phái sinh nếu bạn dày dặn trong thị trường tài chính, thích thử thách với rủi ro cao hơn và tìm kiếm các chiến lược giao dịch, các công cụ quản lý rủi ro đa dạng.

Kết luận: Hiểu được sự khác biệt giữa cổ phiếu và chứng khoán phái sinh là điều cần thiết đối với mỗi nhà đầu tư khi muốn đưa ra quyết định sáng suốt trên thị trường tài chính. Cả hai mô hình đầu tư đều mang đến những cơ hội và rủi ro riêng. Cổ phiếu mang lại quyền sở hữu cổ phần trong các công ty và tiềm năng tăng trưởng dài hạn, trong khi chứng khoán phái sinh lại cho phép thực hiện các chiến lược giao dịch và quản lý rủi ro một cách đa dạng.