Tài chính là gì? Bản chất và chức năng của tài chính

Tài chính là một lĩnh vực quan trọng không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại. Nó có tác động mạnh mẽ và đến mọi khía cạnh của nền kinh tế và xã hội. Vậy tài chính là gì? Bản chất và chức năng của tài chính ra sao? Để hiểu rõ hơn về chủ đề này, chúng ta cùng tìm hiểu rõ hơn trong bài viết dưới đây của TOPI nhé!

I. Tài chính là gì?

Tài chính là phương thức huy động, phân bổ và sử dụng nguồn tiền nhằm đáp ứng nhu cầu của các chủ thể kinh tế - xã hội. Nó thể hiện qua việc quản lý và sử dụng tiền một cách khoa học để đáp ứng các nhu cầu cá nhân. Những hoạt động tài chính này có thể bao gồm đầu tư, vay mượn, cho vay và tiết kiệm.

Nói một cách đơn giản, tài chính là dòng tiền lưu thông trong nhiều lĩnh vực xã hội. Nó tồn tại dựa trên các mối quan hệ và yếu tố tương tác lẫn nhau nhằm phục vụ cho các mục tiêu phát triển cụ thể. Tài chính trở thành yếu tố quan trọng trong quá trình đổi mới và nâng cấp, tạo ra giá trị và cải thiện chất lượng cuộc sống của con người.

Khái niệm tài chính tương đối mơ hồ và khó hình dung

Các hoạt động tài chính bao gồm việc quản lý tiền tệ và tài sản để đạt được các mục tiêu tài chính như tăng trưởng, lợi nhuận và bảo vệ tài sản. Bên cạnh đó, tài chính cũng liên quan đến các quyết định đầu tư tiềm năng, vay mượn và phân phối lợi nhuận trong tổ chức.

Ngoài ra, tài chính còn tạo ra mối quan hệ kinh tế giữa các tổ chức nhà nước, doanh nghiệp và cá nhân, đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối và điều phối các nguồn lực tài chính trong xã hội.

II. Lịch sử ra đời của tài chính

Một số nguyên nhân cơ bản dẫn đến sự ra đời của tài chính gồm:

1. Tài chính ra đời do sản xuất hàng hoá và tiền tệ

Khi xã hội bắt đầu có sự phân công lao động và chiếm hữu khác nhau về mặt tư liệu sản xuất và các sản phẩm lao động thì lúc đó nền sản xuất hàng hóa cũng ra đời. Sự ra đời này đã kéo theo sự xuất hiện của tiền tệ. 

Tiền tệ được tạo lập và sử dụng bởi các tổ chức kinh tế, xã hội hoặc cá nhân để tiêu dùng và đầu tư. Chính những mối quan hệ kinh tế này đã làm nảy sinh phạm trù tài chính.

Sự ra đời của nền sản xuất hàng hóa và tiền tệ đã tạo ra các nguồn tài chính. Khi sản xuất và trao đổi hàng hóa xuất hiện, tiền tệ đã trở thành một yêu cầu khách quan, đóng vai trò là vật ngang giá chung trong quá trình trao đổi. Trong điều kiện kinh tế hàng hóa - tiền tệ, tiền tệ được các chủ thể sử dụng để phân phối các sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân, từ đó tạo lập nên các quỹ tiền tệ riêng phục vụ cho những mục đích của từng chủ thể.

Việc sản xuất hàng hóa và tiền tệ là khởi đầu cho sự ra đời của tài chính

2. Tài chính ra đời do sự xuất hiện của Nhà nước

Cùng với quá trình phát triển của xã hội, sự xuất hiện của Nhà nước đã thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động tài chính. Với chức năng và quyền lực của mình, Nhà nước đã thiết lập quỹ ngân sách thông qua việc phân phối tổng sản phẩm xã hội dưới dạng giá trị. Điều này đã hình thành lĩnh vực tài chính nhà nước và thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa, mở rộng phạm vi hoạt động tài chính.

Hoạt động phân phối tài chính mang tính khách quan nhưng chịu sự chi phối trực tiếp hoặc gián tiếp từ Nhà nước thông qua các chính sách kinh tế như chính sách thuế, chính sách tiền tệ, và các biện pháp điều tiết khác. Với quyền lực chính trị và thông qua hệ thống các chính sách và chế độ, Nhà nước đã tạo ra một môi trường pháp lý cho hoạt động tài chính, đồng thời kiểm soát việc đúc tiền, in tiền và lưu thông tiền tệ trong nền kinh tế.

III. Bản chất và vai trò của tài chính

1. Bản chất của tài chính

Biểu hiện bên ngoài của tài chính là các hoạt động thu và chi tiền của các chủ thể khác nhau. Bên trong, bản chất của tài chính là mối quan hệ giữa người chi trả và người nhận tiền.

Tài chính phản ánh quan hệ và luân chuyển tiền tệ giữa các chủ thể

Bản chất của tài chính được thể hiện qua các mối quan hệ chủ yếu sau:

• Quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với các doanh nghiệp, cá nhân và hộ gia đình.
• Quan hệ kinh tế giữa các tổ chức tài chính trung gian với doanh nghiệp, cá nhân và hộ gia đình.
• Quan hệ kinh tế giữa các doanh nghiệp, cá nhân và hộ gia đình với nhau, cũng như quan hệ kinh tế nội bộ của từng chủ thể.
• Quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với các quốc gia khác và các tổ chức quốc tế.

2. Vai trò của tài chính

Tài chính đóng vai trò quan trọng, là nền tảng cho sự phát triển của một quốc gia và quản lý xã hội.

Cụ thể:

Là công cụ điều tiết tiền tệ quốc gia: Tài chính phân bổ và tạo lập các quỹ tiền tệ trong mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Quỹ tiền tệ của Nhà nước được sử dụng để phục vụ các mục tiêu xã hội.

Là công cụ điều tiết nền kinh tế vĩ mô: Nhà nước sử dụng tài chính để điều chỉnh nền kinh tế thông qua việc ảnh hưởng đến các quan hệ kinh tế theo chính sách của mình. Tài chính hỗ trợ các hoạt động đầu tư và thương mại phù hợp với định hướng kinh tế của Nhà nước. Đồng thời, tài chính còn giúp kiểm soát và quản lý các mối quan hệ kinh tế, đảm bảo sự ổn định và phát triển của nền kinh tế theo sự biến động của thị trường.

Tài chính có vai trò quan trọng trong điều tiết nền kinh tế

IV. Chức năng của tài chính là gì?

Huy động vốn

Huy động vốn là chức năng tạo lập các nguồn tiền, thể hiện khả năng khai thác tài chính để đáp ứng nhu cầu phát triển của nền kinh tế. Quá trình huy động vốn phải tuân thủ cơ chế thị trường, dựa trên quan hệ cung cầu và giá trị tiền tệ. Chức năng này cũng phụ thuộc vào tình hình kinh tế; nếu nền kinh tế gặp khủng hoảng, việc huy động vốn sẽ trở nên khó khăn hơn.

Phân phối 

Phân phối tài chính là chức năng phân chia nguồn tiền trong xã hội cho các mục đích khác nhau, được thực hiện bởi các chủ thể như Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức xã hội, hộ gia đình và cá nhân. Chức năng này luôn đi kèm với việc hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ cụ thể, bao gồm phân phối lần đầu và phân phối lại.

• Phân phối lần đầu: Diễn ra trong lĩnh vực sản xuất, nơi nguồn tiền được phân phối dưới dạng tiền lương cho người lao động hoặc doanh thu cho doanh nghiệp.
• Phân phối lại: Tiếp tục phân phối phần thu nhập từ phân phối lần đầu để đáp ứng nhu cầu của toàn xã hội, như cho vay, tiết kiệm hoặc đầu tư nhằm tạo ra giá trị kinh tế mới.

Tài chính có chức năng quan trọng giúp điều phối toàn bộ nền kinh tế

Giám sát

Giám sát là chức năng kiểm tra sự vận động của nguồn tiền để đảm bảo việc thực hiện các mục tiêu đã đề ra. Đây là công cụ khách quan để kiểm soát quá trình phân bổ nguồn lực tài chính trong xã hội. Chức năng giám sát được thực hiện thông qua việc phân tích các chỉ tiêu tài chính, bao quát toàn bộ hoạt động kinh tế xã hội. Việc giám sát đòi hỏi phải được thực hiện rộng rãi, toàn diện, thường xuyên và liên tục để đảm bảo hiệu quả.

V. Các mối liên hệ quan trọng của tài chính

Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp và ngân sách Nhà nước: Nhà nước cấp vốn và hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp theo các nguyên tắc nhất định để sản xuất kinh doanh và phân chia lợi nhuận. Doanh nghiệp nộp thuế cho ngân sách Nhà nước, phản ánh quá trình phân phối và tái phân phối tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân.

Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp và thị trường tài chính: Doanh nghiệp tài trợ nhu cầu vốn ngắn hạn thông qua vay ngân hàng và đáp ứng nhu cầu vốn dài hạn bằng phát hành chứng khoán. Doanh nghiệp phải hoàn trả vốn vay và lãi cho ngân hàng, cũng như trả lãi cho các nhà đầu tư.

Các mối quan hệ quan trọng về tài chính mà bạn cần lưu ý

Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp và các thị trường khác: Doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất kinh doanh bằng cách mua sắm vật tư, trang thiết bị, trả lương cho lao động và chi trả phí dịch vụ. Khảo sát thị trường giúp doanh nghiệp lập kế hoạch đầu tư và phát triển để đáp ứng nhu cầu của khách hàng.

Quan hệ tài chính nội bộ doanh nghiệp: Thể hiện qua việc chi trả lương, thưởng, phạt cho nhân viên; thanh toán tài chính giữa các bộ phận; phân phối lợi nhuận sau thuế; chia lợi tức cho cổ đông và hình thành các quỹ của doanh nghiệp.

VI. Cấu trúc hệ thống tài chính

Hệ thống tài chính là mạng lưới bao gồm các trung gian tài chính như tổ chức tín dụng, tổ chức tiết kiệm và cho vay, và bảo hiểm, cùng các thị trường tài chính như thị trường cổ phiếu và trái phiếu. Tại đây, các giao dịch và trao đổi các công cụ tài chính như tiền gửi, tín phiếu, thương phiếu, cổ phiếu và trái phiếu diễn ra nhằm tài trợ tín dụng.

Hệ thống tài chính hoạt động trên phạm vi quốc gia và toàn cầu, bao gồm các dịch vụ, thị trường và thể chế tài chính phức tạp, liên kết chặt chẽ để tối ưu hóa việc kết nối giữa người cần vay và người có vốn nhàn rỗi.

Các thành phần của hệ thống tài chính:

• Tài chính công: Tài chính công phản ánh các quan hệ kinh tế trong quá trình tạo lập và sử dụng quỹ công, tức là tổng hợp mọi hoạt động thu chi dùng tiền của Nhà nước. Mục đích nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước nhằm phục vụ cho lợi ích chung của toàn xã hội.
• Tài chính doanh nghiệp: Trong tài chính doanh nghiệp bắt buộc phải có báo cáo tài chính nhằm cung cấp mọi thông tin về hoạt động kinh doanh và sự luân chuyển dòng tiền của doanh nghiệp. Việc lập báo cáo tài chính do kế toán thu thập và kiểm tra dữ liệu, lập ra bản báo cáo tài chính hoàn thiện. Thời gian báo cáo phải tuân theo những quy định do Nhà nước ban hành.
• Thị trường tài chính: Thị trường tài chính là thị trường mà tại đó các chủ thể có thể trao đổi sản phẩm chứng khoán, hàng hoá, dịch vụ hoặc là những món đồ có giá trị. Hiểu một cách đơn giản, thị trường tài chính là nơi diễn ra các hoạt động mua bán các loại công cụ thanh toán và công cụ tài chính.
• Tài chính quốc tế: Tài chính quốc tế phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa các quốc gia với nhau nhau và giữa các tổ chức tài chính quốc tế với các quốc gia thành viên khi trao đổi mua bán hàng hoá, dịch vụ và dịch chuyển dòng vốn.
• Tài chính hộ gia đình và cá nhân
• Tài chính các tổ chức xã hội
• Tài chính trung gian

Tài chính là một lĩnh vực tác động và ảnh hưởng đến hầu hết các khía cạnh của cuộc sống, từ hoạt động kinh doanh đến sinh hoạt cá nhân. Vì vậy, việc hiểu và quản lý tài chính là điều cực kỳ quan trọng để đảm bảo cuộc sống ổn định và phát triển bền vững.

Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn đọc những thông tin cần thiết và đầy đủ nhất. Nếu cần tìm hiểu thêm thông tin về tài chính – công nghệ, bạn có thể truy cập thêm tại TOPI để được cập nhật tin tức mới nhất nhé!